VU Magazine 1988 - pagina 166

ligt in de flash hack, het associatief oproepen van een muzikale flard die bijvoorbeeld aan een straatmuzikant in Mahlers geboortedorp doet denken. Of die doet denken aan een stukje uit een symfonie van Brahms, toen de echte symfonie nog bestond. Mahler bevindt zich als componist in een tijd waarin het einde van de harmonieuze, tonale muziek nabij is. Net als de burgerlijke cultuur. De uitdrukkingsmogelijkheden binnen dat systeem blijken steeds beperkter. Dat is ook te merken aan de enorme lengte die Mahler nodig heeft voor zijn symfonieën. Het trauma zit hem voor Mahler in de muzikale ontwikkeling, die niet los te denken is van de ontwikkeling in de burgerlijke cultuur in West-Europa. Mahler is een gespleten, verscheurd mens. Als componist èn als persoon is hij de personificatie van de crisis in de toenmalige cultuur."

Gustav Mahler: einde van het tonale tijdperk nabij. Een zelfportret van Arnold Schönberg: worsteling met het beeldverbod.

en dat heeft een functionele betekenis, anders dan bijvoorbeeld Die Unvollendete van Schubert. Hij wil daarmee iets uitdrukken, namelijk: het beeld, de muziek, mag niet bestaan. De thematiek, die rechtstreeks aan de bijbel is ontleend, werkt door in het dodecafonische compositiesysteem. In de muziek bestaat geen herkenbaar beeld meer. Er is geen houvast, geen herinnering aan bepaalde melodieuze frasen, zoals dat bijvoorbeeld bij Mozart het geval is. De beelden die de muziek tot dan toe hadden beheerst, zijn verdwenen. Het is heel moeilijk in het geheugen terug te roepen. Het beeldverbod zit dus eigenlijk al in het systeem dat Schönberg heeft ontworpen."

D

e opera Moses und Aron is nooit volledig uitgevoerd. Volgens Etty Mulder is de opera ook onuitvoerbaar. "De heel extravagante aanwijzingen die Ook de componist Arnold Schönberg Schönberg met name in het eerste (1874-1951) krijgt een plaats in deze deel heeft gegeven bij de orgie bij ontwikkeling. Schönberg is in de het Gouden Kalf, maken het heel muziekgeschiedenis van wezenlijke moeilijk er op het podium vorm aan betekenis geweest als ontwerper van een nieuw systeem: de dodecafonie deze tijd leefde, eveneens in deze ont- of het twaalftoonsstelsel. De verwarwikkeling. Wat is de parallel tussen ring die men rond 1900 nog in de de psychoanalyse en het werk van muziek van Mahler kon aantreffen, deze componist? is dan 'opgelost'. Etty Mulder: "De praktijk van de Schönberg is zich zeer bewust van psychoanalyse, het dagelijkse ge- zijn jood-zijn. Tegen die achtersprek dus, is een systeem van recapi- grond is de wet van het beeldverbod tulatie. Hele oude herinneringen ko- erg belangrijk. Het beeldverbod men boven in dat proces van de steunt op het vierde van de tien gevrije associatie. Dat is één van de boden die Mozes op de berg Sinaï sleutelbegrippen van de psychoana- van God kreeg: gij zult geen beeld lyse: je overgeven aan wat bij je op noch gelijkenis maken. Net als vele andere kunstenaars, worstelt ook Schönberg op een existentieel niveau met dit verbod, aldus prof. Mulder. "Hij identificeert zich sterk met het jodendom, en dat is ook in de politieke constellatie van die tijd van belang. In zijn opera-oratorium Moses und Ar on stelt hij dat beeldverbod aan de orde in een kunstwerk. Dat is natuurlijk een heel provocerend gebeuren. Het interessante is dat hij komt. In die invallen blijkt een be- binnen die opera de mogelijkheid en te geven. De meest perverse en grupaald systeem te kunnen zitten. In onmogelijkheid van geloven in welijke zaken moeten daar worden de muziek van Mahler is eigenlijk waarheid zonder beeld, dus in een uitgebeeld, zoals mensenoffers, prosiets soortgelijks aan de hand. De God die alleen maar woord is, bedis- titutie, moord, enorme orgiastische muziek stelt het verleden, niet alleen cussieert in een dialoog tussen Mo- toestanden; zelfs een hele kudde kahet verleden van de muziek, maar zes en Aaron, maar de opera zelf melen moet het toneel opkomen. ook het persoonlijk verleden van de geeft daarop al het antwoord, sim- Heeft Schönberg dit nu werkelijk alcomponist, tegenwoordig. Door de pelweg doordat hij bestaat. Maar lemaal op het podium willen zien? enorme betekenis die ir • -ek ook omdat de opera niet is voltooid. Eigenlijk is dat heel tegenstrijdig: hij

'Mahler bevindt zich als componist in een tijd waarin het einde van de harmonieuze, tonale muziek nabij is.'

32

VU-MAGAZINE—APRIL IS

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen