VU Magazine 1988 - pagina 282

macht en geestelijke macht twee verschillende rijken vormen of dat zij in eikaars verlengde liggen, en welke macht dan moet domineren. Deze strijd is één van de dimensies van de breuklijnen tussen Middeleeuwen en Reformatie. Wetenschappelijk gezien is de strijd van de oude, blinde Jorge van Burgos en de abt, met de nieuwsgierige monniken en William van Baskerville de meest interessante. Voor Jorge is de functie van de bibliotheek en daarmee van de wetenschap - het bewaren, het herhalen en het verdedigen van de rijke wijsheden van de voorvaderen - een typisch vroeg-scholastische visie op de functie van kennis. De kerkvaders van de patristiek, en met name Augustinus, hadden, in confrontatie met de Griekse wijsbegeerte, het Christendom verdedigd en zijn geloofsstellingen op redelijke grondslag gevestigd met de geschriften van Augustinus. Die geschriften bevatten eveneens Augustinus' visie op de aardse staat en het rijk Gods. De dogma-vorming was daarmee beëindigd en wat volgde was louter verklaring en bestendiging van het bestaande. Jorge kon dan ook volmondig Augustinus uitspraak -onderschrijven, "dat alle streven naar weten om te weten onnut is, terwijl gelukkig is, hij die U kent, ook al weet hij niets van het andere."

Machiavelli staat met zijn ideeën op een breuklijn tussen Middeleeuwen en het nieuwe denken. Tot ongeveer 1200 kan de scholastiek dit standpunt volhouden en, op basis van de overgeleverde dogma's en de Heilige Schrift, alles verstandelijk ordenen en verstaanbaar maken. Dan komt langzamerhand een stroom van geschriften van Arabische wijsgeren naar het oude Europa op gang. Met deze stroom ook Arabische vertalingen en onder meer het werk van Aristoteles, de oude Grieksefilosoofdie in de tweede periode van de scholastiek dé filosoof van de Middeleeuwen lijkt te worden. Zeker ook vanwege de wer4

ken van Thomas van Aquino, een dertiende eeuwse Benedictijn. Volgens deze Thomas was een staatsorde nodig, daar "mede vanwege het egoïsme van de mens in de gemeenschap van velen iets nodig was waardoor die veelheid geregeerd wordt." En daar die staat aldus nodig was vanwege de menselijke natuur, en die menselijke natuur nu juist door God geschapen was, lag het voor de hand dat Gods gebod regeerde in die staat. Als zedelijke grootheid heeft de staat tot taak de burgers tot een rechtvaardig en deugdzaam leven te brengen. De belangrijkste voorwaarden hiertoe zijn een situatie van vrede en van uiterlijke welstand. Het verlangen naar de hemelse zaligheid is echter een taak van de kerk; en omdat dit een hoger doel is, staat de kerk ook boven de staat. Thomas' tijdgenoot de Franciscaan Roger Bacon - in "De naam van de roos" fungeert hij als leermeester van William van Baskerville - keerde zich tegen Thomas van Aquino. Hij meende dat de scholastici en met name Thomas, ondanks hun bewondering voor Aristoteles, deze filosoof niet goed gelezen - namelijk slechts in vertaling - en begrepen hadden. De scholastici zouden naar zijn mening bovendien niets hebben begrepen van wiskunde, terwijl deze discipline de basis vormde van alle wetenschap. En tenslotte hekelde Bacon ook de methode van de scholastici; het deugde in zijn ogen niet, om op grond van de autoriteit van een geschrift of persoon een zaak te veralgemeniseren, en vervolgens daaruit een specifieke uitspraak af te leiden. Volgens Bacon moest je terug gaan naar de onmiddellijke ervaring, moest je waarneming en ondervraging van de natuur door middel van het experiment volbrengen.

I

n de lijn van Roger Bacon wilde de Engelse Franciscaan William van Ockham Aristoteles bevrijden van de invloeden van Augustinus en de Arabische wereld. Daarbij was -voor hem alleen het concrete werkelijk, op basis waarvan vervolgens een poging ondernomen kon worden om het algemene te verklaren, en niet vice versa! Mede op basis van deze inzichten scheidde hij het geloof af van het domein van het verstandelijke begrip; een schei-

ding die parallel liep met de scheiding van kerk en staat, waarbij hij als Franciscaan vond dat de kerk zich moest beperken tot het geestelijke domein. In het licht van deze scheiding tussen staat en kerk, tussen geloof en politiek kunnen we de boodschap van Machiavelli zien, maar óók de appreciatie van zijn werk door tijdgenoten. Alleen zo kunnen we begrijpen dat de één hem verguist en de ander hem bejubelt, dat hij voor de één de wegbereider van tirannen, despoten en absolute heersers is, terwijl de ander hem ziet als dé grondlegger van de moderne wetenschap der politiek. Niccoló MachiavelH wordt in 1469 te Florence geboren in een oude, doch sterk verarmde adellijke familie. Hij heeft een gedegen opleiding in de Humanitoria ontvangen. In juni 1498 treedt hij officieel de geschiedenis binnen, en wel als tweede kanselier van de republiek van Florence. Hij treft dan een Italië aan dat in kleinere en grotere republieken en vorstendommetjes is verdeeld die elkaar met behulp van huurlegers die om- of opgekocht kunnen worden bevechten, terwijl de omliggende moderne natie-staten als lachende derde afwachtend toekijken en de paus niets nalaat om zijn geestelijke én wereldlijke macht te vergroten. Een Italië dat sinds het einde van de dertiende eeuw welvarend is geworden dankzij de strategische ligging en de eigen nautische kennis en dat is uitgegroeid tot een belangrijk handelscentrum, inclusief een modern functionerend bankwezen. Een Italië ook waarin de macht steeds meer op materieel bezit, in plaats van op religieuze gronden gaat berusten, al wordt een religieus vernisje niet geschuwd. In die situatie mag Machiavelli de bestuurders van Florence gaan adviseren, en maakt hij tal van diplomatieke reizen naar Italiaanse rijkjes en vreemde mogendheden. Van dichtbij neemt hij waar hoe de politiek in werkelijkheid bedreven wordt en leert hij onderscheid te maken tussen wat vorsten zéggen dat ze doen en wat ze in werkelijkheid doen; tussen het moeten en het zijn dus. Wanneer de paus in 1512, met behulp van Zwitserse huurlingen de VU-MAGAZINE—JULI/AUGUSTUS 1988

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen