VU Magazine 1989 - pagina 297

van druk van buitenaf. In de steden konden de joden het hoofd maar moeilijk boven water houden; de overheid legde hen, onder druk van kooplieden die de joodse concurrentie vreesden, steeds nieuwe beperkingen op. Op het platteland waren de joden al evenmin geliefd; daar werkten zij vaak in dienst van grootgrondbezitters om belasting te innen onder de arme boeren. De joden leden bovendien voortdurend onder de machtsstrijd die het gevolg was van de wankele positie die de Poolse koning innam. De Poolse koning was niet meer dan de voornaamste edelman. Het was niet vanzelfsprekend dat hij door zijn zoon werd opgevolgd en zijn gezag werd slechts erkend zolang de belangen die hij vertegenwoordigde, strookten met de belangen van andere machten, zoals die van de landadel, de stedelijke elite en de geestelijkheid. Volgens Meijers betekende in deze wirwar van belangen de loutere aanwezigheid van welke tussengroep dan ook een aantasting van de grenzen van de omringende sociale lagen. "De joden vormden een buffer die het in elke tijd opnieuw moest ontgelden en waarop het kwaad en het onrecht dat de ene bevolkingsgroep de andere aandeed, werd afgewenteld." Sommige tijden waren slecht en andere waren beter. In 1648 kwam de kozakkenleider Bogdan Chmielnicki in opstand tegen de Poolse overheerser die de boeren onderdrukte en zijn eigen heerschappij over de kozakken - een bevolkingsgroep die vooral uit weggelopen horigen bestond - aan banden legde. Deze rebeUie was de aanzet tot een opstand van de hele bevolking van de Oekraïne tegen de Poolse overheersers. Het waren vooral de joden die hiervan het slachtoffer werden. Ongeveer zevenhonderd joodse gemeenschappen werden geheel of gedeeltelijk verwoest.

M

eijers beschrijft deze periode tamelijk uitvoerig, omdat ze de achtergrond vormt van de opkomst van de chassidische beweging. De Chmielnickipogroms maakten een eind aan de tijd dat het het Poolse jodendom betrekkelijk goed ging. Er ontstond nijpende armoede. Veel joden ontbrak het aan de middelen om hun kinderen een goede godsdienstige opvoeding - de basis van het orthodoxe jodendom - te geven en langzamerhand begonnen zich binnen de joodse gemeenschap verschillende sociale lagen af te tekenen: een laag van geleerden en één van ongeschoolden. Geleerden en ongeschoolden waren van elkaar afhankelijk. De geleerden waren voor hun levensonderhoud

aangewezen op de geldelijke ondersteuning van de joodse gemeenschap. De joodse gemeenschap was voor haar voortbestaan afhankelijk van goed geschoolde godsdienstige functionarissen. Het aantal joden dat kon bijdragen aan het in stand houden van de "jesjiewot', de joodse scholen, werd echter steeds kleiner en de macht van deze groep rijken steeds groter. Er ontstond een bestuurlijke elite.

'Het is mogelijk al etend God te dienen, als er maar niet gegeten wordt vanwege het genot van de smaak.'

"In één plaats werden zij in stukken gesneden en hun vlees werd door de slagers verkocht. In een andere roosterden de kozaken kleine kinderen in de aanwezigheid van hun moeders en aten ze vervolgens op," schrijft Meijers. "Overal probeerden de radeloze slachtoffers de verschrikkingen te ontvluchten, maar ze werden door de kozakken meedogenloos nagezeten." VU-MAGAZINE—JULI/AUG. 1989

Daniël Meijers: "uit mijn duim gezogen". Foto Peter Wolters - AVC/VL

31

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen