VU Magazine 1989 - pagina 239

Diep geschokt reageerde de publieke opinie onlangs op de veroordeling van Salman Rushdie's 'Duivelsverzen'. "Ayatollah Ruhollah Khomeini bewees dat hij, 88 jaar oud, nog steeds de macht heeft om de Islamitische wereld in rep en roer te brengen en het Westen rillingen te bezorgen van angst en afschuw", commentarieerde het Amerikaanse blad Newsweek (27 februari jl.). Het meest angstwekkende feit is wel dat de schrijver zich schuil moet houden in ons midden: "een vertrouwde Westerse wereld met Oosterse moordenaars loerend in elke schaduw". Koude rillingen veroorzaakt door het rijzend tij van 'Islamitisch fundamentalisme'. Maar wat is dat eigenlijk, 'fundamentalisme'? Het antwoord moet allereerst worden gezocht binnen de vertrouwde Westerse wereld zelf. Want de geschiedenis ervan is nauw verweven met de veroordeling van een ander 'duivels' werk: Charles Darwin's theorie dat de mens afstamt van de aap. /

A

merika's naam is duidelijk opgetekend in de Schrift", zo verkondigden de Puriteinse predikanten die in de 17e eeuw voet aan land zetten in de Nieuwe Wereld. De eerste kolonisten, vaak afkomstig uit zwaar vervolgde protestantse minderheden, ervoeren de grote oversteek als een tweede reis van Noach's ark. En zoals Nehemia het uitverkoren volk uit BabyIon weggevoerd had naar het Westen, naar Jeruzalem, zo moest ook het Nieuwe Jeruzalem ten Westen van Rome liggen. Dit wereldbeeld ligt nog stevig verankerd in de cultuur, wanneer de Verenigde Staten zich in de 19e eeuw ontwikkelen tot een industriële grootmacht. Ook in de intellectuele cultuur. De meeste vroegnegentiende-eeuwse wetenschappers geloven dat Gods ontwerp moeiteloos af te lezen valt uit het 'Boek der Natuur'. Charles Darwin, die in 1859 zijn bestseller 'Origin of Species' uitbrengt, zet deze opvatting op losse schroeven: "Er lijkt niet meer ontwerp te liggen in de veranderlijkheid van organische wezens en in de werking van natuurlijke selectie dan in het waaien van de wind. Alles is het resultaat van vaste wetten." Dus ook de oorsprong van de menselijke soort zelf. "Dat is geen val, dat is opklimmingl", zo reageren de tegenstanders. En als er geen Zondeval is geweest, wat betekent de Verlossing dan nog? Toch trekken de discussies nauwelijks aandacht buiten de studeerkamers. De grote kerkelijke opiniebladen stellen zich verzoenend op. Evolutie is te beschouwen als een door God voorbeschikt proces, concluderen de moderne theologen. Velen beroepen zich op de nieuwe school van het sociaal-darwinisme die (anders dan Darwin zelf) de natuurlijke selectie opvat als een moreel principe: 'survival of the fittest'. "Strijd voor het leven van anderen", voegen ze hier aan toe. "Neem het verhaal als geheel en het is geen gevechtsrelaas maar een liefdesverhaal."

Ai

VU-MAGAZINE—JUNI 1989

V

ooral aan de Oostkust slaan zulke verhalen aan. In de snel groeiende steden staat evolutie voor Vooruitgang; dus, zoals de kerken het zien, voor de verwerkelijking van Gods Koninkrijk in de grote Amerikaanse samenleving. In deze geest van 'modernisme' komt het 'sociaal evangelie' op: niet de vragen over het 'boven-natuurlijke', maar de praktische navolging van het leven van Jezus staat voorop. De organisten zetten vernieuwde, optimistische melodieën in: "And we 'II all sing together!". Degenen die niet meezingen zijn vooral te vinden in het Diepe Zuiden. Daar wekt de gedachte, dat nette blanke gezinnen 'apenbloed' in de aderen zouden hebben, vooral afschuw. Toch laat de theorie op zich de mensen betrekkelijk koud. Wat hen wérkelijk verontrust is de algemene tendens om de zo vertrouwde bijbelteksten te onderwerpen aan de 'hogere kritiek' van deskundigen. Zoals een voorganger het uitdrukt: "Naar mijn idee is 'hogere kritiek' lagere godsdienst () het Oude Boek zal gewoon blijven wat het is". The Fundamentals, heet een populaire reeks die de letterlijke interpretatie van de bijbel verdedigt

'Satanic' Fury 'ÏRai*s Ayatollah Khomeini or<ters Ehe niuxder of a novelist in Biitain as ^ 'btespiiemy' in a controversial new book convutses the ]slaiiiii' world

tegen de sterke opkomst van de wetenschappelijke theologie en het sociaal evangelie aan het begin van de 20e eeuw, Er tekent zich, dwars door de protestantse kerken heen, een scherp verzet af tegen het modernisme. Dit blijft een betrekkelijk geïsoleerd geluid, dat weinig weerklank vindt in de landelijke media; totdat de stroming haar woordvoerder vindt in een van de meest gevierde redenaars van zijn tijd: William Jennings Bryan. 'De Grote Gewone Man', zo heet Bryan - Democratisch afgevaardigde voor Nebraska en presidentskandidaat in 1896, 1900 en 1908 - in de volksmond. Onvermoeibaar komt hij op voor de traditionele waarden van de blanke plattelandsbevolking. Maar tegelijk maakt hij zich sterk voor radicale hervormingen zoals controle op mono17

Dubbelpagina uit Newsweek van 27 februari j.l.: de satanische furie van fiet fundamentaiisme.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen