VU Magazine 1989 - pagina 319

de vrouwtjesvlinders trachtte te overstemmen met zwavelwaterstoffen en andere onwelriekende substanties. Zonder efifect. De mannetjes bleven ondanks de stank in staat de vrouwtjes in hun gazen stolp op te sporen. Volgens Fabre moest er dan ook sprake zijn van een tot nu toe onbekend soort geurende straling. Geurgolven, met een sterk doordringend karakter, die zich net als hchtgolven over grote afstanden konden voortplanten. Deze veronderstelling van Fabre werd niet al te lang daarna met een zeer simpel proefje ontkracht. De Zwitserse onderzoeker August Forel liet een nachtvlindervrouwtje een tijdlang op een papiertje zitten. Legde hij daarna het papiertje in de vensterbank dan bleek dat de mannetjes op dit papier afkwamen en het zelfs trachtten te bevruchten. Geen mysterieuze golven dus. Het kleine beetje geurstof, dat van het vrouwtje op het papier was achtergebleven, was voldoende om de reukorganen van de mannetjes te prikkelen.

Een proefje. Een mannetjesvlieg vertoont hetzelfde seksuele gedrag bij een vrouwtjesvlieg als bij een in elkaar geknoopt stukje schoenveter dat met feromonen is behandeld. Benadering (A,D), bespringing (A,E) en poging tot copulatie

(CF).

veel moeite in het laboratorium worden geproduceerd. Dit maakt het mogelijk nauwgezet de invloed van verschillende pure feromonen te bestuderen, een lijn van onderzoek e verbazing over de krachti- die veel is gevolgd. Zo werd ontdekt ge werking van de geurstof- hoe klein de hoeveelheid van die fen werd nog vergroot toen stoffen is, die nodig is om een reeen vlinder het klaarspeelde een af- actie bij de mannelijke vlinders te stand van twee kilometer naar de veroorzaken. Voor bijvoorbeeld de geurbron binnen zes minuten af te zigeunermot {Porthetria dispar) kon leggen. Volgens het Guiness book of worden vastgesteld dat de klier-inrecords is het afstandsrecord tegen- houd van een vrouwelijke vlinder milhgram) woordig in handen van de keizers- (eenhonderduizendste mot {Eudia pavonia) die een maag- aan het feromoon gyplure, theoredelijk vrouwtje elf kilometer tegen tisch voldoende was om meer dan een miljard mannelijke soortgenoten de wind in kan lokaliseren. Door de ontwikkelingen in de ana- in een staat van opwinding te brenlytische chemie werd het mogelijk de gen. Een druppel in een meer is misverschillende feromonen (bijna elke schien niet zo'n slechte vergelijking. soort heeft zijn eigen feromoon) te r is weinig fantasie nodig om identificeren. In 1959 waren er nog te begrijpen dat vooral oneen half miljoen vrouwelijke zijdederzoekers op het gebied van rupsvlinders {Bombyx mori) nodig om de voor analyse benodigde 12 de gewasbescherming van meet af milligram van het feromoon bomby- aan veel interesse toonden voor fekol te isoleren. Voor de tweede iden- romonen. Het zijn immers vooral tificatie van een feromoon was nog rupsen van vlinders en andere insekmaar 5 milligram nodig, afkomstig ten die veel schade toebrengen aan uit 2500 vrouwelijke individuen. cultuurgewassen. Met relatief kleine Door de vooruitschreidende techni- hoeveelheden feromoon moest het sche mogelijkheden worden identifi- mogelijk zijn zeer selectief een becaties tegenwoordig al bereikt met paald schadelijk insekt te lokken en slechts een fractie van die hoeveelhe- vervolgens te bestrijden. Er zijn voor dit type gewasbescherden. ming zeer vernuftige technieken ontBij vHnders bestaan de lokferomonen voornamelijk uit acetaatesters. worpen. Zo worden vallen gebruikt Deze stoffen kunnen zonder al te om de aanwezigheid van ge-

D

E

VU-MAGAZINE—SEPTEMBER 1989

slachtsrijpe exemplaren van een bepaald insekt aan te tonen, zodat de (chemische) bestrijdingmaatregelen op het juiste tijdstip ingezet kunnen worden. Een andere techniek is juist het lokken van de natuurlijke vijanden van een schadelijke insektensoort. Door het gebruik van bepaalde cocktails van feromonen kan zo

Het afstandsrecord is in handen van de keizersmot die een maagdelijk vrouwtje elf kilometer tegen de wind in kan lokaliseren. een heel leger van prooiverslinders worden 'opgeroepen'. Een derde methode staat bekend als de 'verstoringstechniek'. Door grote hoeveelheden feromoon boven een gewas in de lucht te brengen veroorzaakt men een verstoring van het normale paringsgedrag. Mannetjes kunnen hun partners niet meer vinden en geen bevruchting betekent geen schadelijke rupsen. In Nederland worden feromonen voornamelijk toegepast in de fruitteelt. Vlindersoorten als de vruchtbladroller, de fruitmot en de appelglasvlinder, die voor honderdduizenden guldens schade kunnen toebrengen in de ap9

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen