VU Magazine 1989 - pagina 35

bijzonder voorval meteen weer afzet. Maar bovendien, en dat is het typerende van serendipiteit, is het 'middel' dat je uit dat voorval abstraheert, volgens Selz dus, een middel voor iets heel anders dan het doel waar je mee bezig bent. Dat maakt dat het om meer gaat dan om loszittende oogkleppen. Of, om het, met Gerrit Mannoury, wat mooier te zeggen - ook al meer dan zestig jaar oud - om meer dan het betrekkelijk normale 'pulseren van de aandachtskring', tussen er bovenop zitten en afstand nemen, convergent en divergent denken." De quintessens van serendipiteit is dat het om ongeanticipeerde vondsten gaat. Dat klopt toch met wat u zegt? En dat er zoiets als een gave bestaat om zulke vondsten te doen. "Jawel, maar bij 'ongeanticipeerd' zet ik toch een vraagteken. Pasteur zegt dat het geluk alleen 'voorbereide geesten' bevoordeelt. Dat is niet alleen een kwestie van een bijzonder talent, maar vooral ook van het rondlopen met niet-specifieke, algemene of op heel andere dingen dan je vakproblemen gerichte, zoeken vind-programma's. Ik denk dat creatieve wetenschapsmensen en uitvinders door bijzondere voorvallen getroffen worden doordat zij met zo'n houding rondlopen in het leven. Als je iets geks meemaakt, meteen denken: Hé, hoe zit dat? Hoe kan dat? Of: O, gaat dat zo? Dat laten ze dan meteen even voorgaan, vóór het voortzetten van hun normale programma. In die zin zijn zij 'voorbereide geesten'; ze hebben een soort algemene denkmethode daarvoor klaarliggen. Dus: toch wel een soort algemene anticipatie; soms ook doordat ze diverse andere, ook specifieke, interesse- en verklaringsprogrammaatjes koesteren in hun achterhoofd. Nou, zo'n houding is niet alleen een kwestie van talent, maar voor een deel ook aan te leren. Heeft serendipiteit volgens u te maken met overtreden van regels? "Wél als je bij 'regels' denkt aan denkgewoonten, denkmethoden. Die regels ~ werk- en doe-regels moet je nooit absoluteren. Dat is een deel van de kunst, van die 'voorbereide geest'. Dogmatisch en aprioristisch te werk gaan is in het domein van wetenschap en technologie VU-MAGAZINE—JANUARI 1989

Nogmaals serendipiteit 'De paradox van de ongezochte vondst', zo luidde de titel van het artikel dat Koos Neuvel in het novembernummer van VU-Magazine schreef over het verschijnsel serendipiteit. Aanleiding was een in Groningen georganiseerde tentoonstelling over dit fenomeen, samengesteld door de medisch doctorandus Pek van Andel die een collectie bijhoudt van dergelijke ongezochte vondsten. Het gaat bij serendipiteit om meer dan alleen een gelukkige dosis toeval. Scherpzinnigheid en associatievermogen van de 'uitvinder' zijn onontbeerlijk om een ogenschijnlijk ongerijmde vinding in te passen in het eigen, gerichte onderzoek. Zo was er van een zekere mate van serendipiteit sprake, vóór Archimedes zijn vermaarde gelukskreet Eureka! kon slaken, bij de ontdekking van penicilline door Fleming en bij de door hemzelf als 'X-stralen' betitelde straling door Röntgen. "Van Andel is niet kieskeurig in het selecteren van zijn voorbeelden", schreef Koos Neuvel in het bewuste artikel. En "het waarheidsgehalte van veel van de verhalen is op zijn minst dubieus." Van Andel maalde daar in eerste instantie niet om; het ging immers om een expositie en niet om een wetenschappelijk verantwoorde studie. "Als het niet waar is, dan is het mooi gevonden", was zijn commentaar. Toch wilde hij wel eens weten wat het werkelijke wetenschappelijk belang van serendipiteit is. Valt dit fenomeen in te passen in de wetenschappelijke methodiek en, zo ja, hoe?, was de vraag waarmee hij, na de expositie, wd'dr profdr. A.D. de Groot stapte. De Groot is een Nederlandse methodoloog van internationale allure - zijn boek Methodologie werd nog onlangs in het Japans vertaald - die zich na zijn hoogleraarsloopbaan aan verschillende universiteiten terugtrok op Schiermonnikoog. Zijn antwoord op de vraag van Pek van Andel is terug te vinden in nevenstaand vraaggesprek.

altijd fout. Methodologische regels zijn voor het overgrote deel heuristieken (aanwijzingen om langs methodische weg tot ontdekkingen te komen), geen algoritmen (dwangmatige rekenkundige schema's); dat wil zeggen zo moet je ze opvatten. Doe je dat, dan is er geen overtreden bij. Interessant is dat de titel van het bekende boek van Feyerahend, 'Against Method' in het Duits is vertaald als 'Wider den Methodenzwang\ Dat laatste is veel adequater. Alleen moet je dan wel bedenken dat het niet de methoden zijn die 'dwingen', maar de mensen die ze als dogma's hanteren. Je kunt ook zeggen dat het in dit opzicht de kunst is Multatuli's uitspraak steeds bij de hand te hebben: 'Misschien is niets geheel waar, en zelfs dat niet'." Wat is het nut van een serendipiteitstentoonstelling? "Het is leuk en nuttig om op die manier het begrip te leren kennen. En die voorbeelden zijn sprekende aansporingen tegen dogmatisme, te

veel oogkleppenwerk en verstarde aandacht - aansporingen om het een beetje te leren." En wat is het gevaar van zo'n tentoonstelling?

'Dogmatisch en aprioristisch te werk gaan is in het domein van wetenschap en technologie aUijd fout.' "Als altijd: dat mensen slecht lezen en de boodschap maar voor een deel begrijpen. Bijvoorbeeld: overschatting van het belang van toeval, van geluk - en van de rol van serendipiteit zelf. Speciaal: vergeten of onderschatten van de noodzaak van inzet, ijver, vakmanschap als voorwaarde."D Pek van Andel is medisch doctorandus en was samensteller van de serendipiteits-tentoonstelling in Groningen.

33

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen