VU Magazine 1989 - pagina 153

Tolhoek (1923), die behalve in Groningen universitair werkzaam was in Utrecht, Leiden en Baltimore, en die ook enige tijd als onderzoeker verbonden was aan de CERN in Geneve, belicht in dit boekje de sociale en politieke betekenis van wetenschap en kunst. Niet toevallig sieren portretten van vier van zijn grote voorbeelden het omslag: Pablo Picasso, Albert Einstein, Kathe Kollwitz en Bertrand Russell] twee geleerden, twee kunstenaars. Op Tolhoeks naam staan tal van publikaties die in hoofdzaak in twee categorieën uiteenvallen; studies met betrekking tot de vakgebieden waarin hij zich wetenschappelijk bewogen heeft, met name de theoretische kernfysica, en boeken en artikelen die de relatie tussen wetenschap en samenleving betreffen, en waarin zijn maatschappelijke betrokkenheid als wetenschapper naar voren treedt. Veel publikaties uit die laatste categorie hebben het vraagstuk van de (kern)bewapening als onderwerp.

Guernica: is Picasso's verbeelding van de ellende die de burgeroorlog over Spanje bracht, minder 'waar' dan een exacte becijfering van dezelfde misère, vastgelegd in fiistorische statistieken van aantallen doden en gewonden, en materiële schade?

E

Zadkine's beeld 'De verwoeste stad', vervaardigd naar aanleiding van de bombardementen op Rotterdam in de meidagen van '40: 'grote indruk'. Foto ANP

en vraaggesprek met Tolhoek, in zijn met kunst van eigen hand gevulde huis in de stad Groningen, verloopt moeizaam, althans voor de vragensteller die in de eerste plaats in de persoon Tolhoek geïnteresseerd is. Hij praat niet graag over zichzelf, zo blijkt. Liever draagt hij prangende maatschappelijke kwesties - liefst op mondiaal niveau - aan, die naar zijn mening dringend oplossing behoeven: herwaardering van de Unesco als een internationaal onontbeerlijk instituut, de milieuproblematiek, en ook het schrijnend ontwikkelingsvraagstuk tegen de achtergrond van de miljardenverslindende bewapeningswedloop. De betreffende vergaderdata waarop zulks door de diverse verenigingen van wetenschappers zal worden aangesneden, kent hij uit het hoofd. Een geëngageerd mens; wis en waarachtig. Een mens ook, die voortdurend uit lijkt op verzoening en synthese, al verneemt men de meer persoonlijke achtergronden daarvan niet dan tussen de regels door. Bescheiden is hij ook, Maar op verzoek van de fotograaf laat Tolhoek zich niettemin geduldig vereeuwigen naast een verdienstelijk geschilderd zelfportret. De werkelijkheid en zijn eigen verbeelding daarvan; symbolischer kan het haast niet. "Wetenschap en kunst zie ik als tegenpolen in de menselijke cultuur", zegt hij. "Dat geldt vooral voor nafuuAA/etenschappen en kunst; a/p/iawetenschappen en literatuur nemen een tussenpositie in. Dat laatste is wel eens veronachtzaamd; iets wat in de hand is gewerkt door het Angelsaksisch taalgebruik, waarin science en humanities als extremen tegenover elkaar werden gezet." Het is een illusie, meent Tolhoek, dat met exacte vakken alles voorspeld kan worden, Die gedachte is overerfd uit de vorige eeuw. Langzamerhand, en vooral onder invloed van de quantummechanica, weten we dat dat niet kan. "Voor18

spellen kunnen we alleen met inachtneming van bepaalde onzekerheidsfactoren. Daaraan valt principieel niets te veranderen." Het is een stelling die de natuurwetenschappen noopt tot grotere bescheidenheid dan in het verleden wel in acht is genomen. Een bescheidenheid die zou kunnen uitmonden in meer erkenning voor het werkelijkheidsgehalte van bijvoorbeeld kunstzinnige visies op de realiteit. "Vooral ook in de kunst is de rol van de waarnemer/kunstenaar essentieel", aldus Tolhoek. "Creativiteit is daarbij doorslaggevend. We kunnen niet voorspellen hoe een schilderij in wording er morgen uit zal zien. Zo kan ook de wetenschap vaak geen exacte voorspellingen doen. Omgekeerd kun je stellen dat de quantummechanica modellen kan aanreiken, die nuttig kunnen zijn bij het analyseren van maatschappelijke situaties."

T

olhoeks belangstelling voor de exacte vakken ging vooraf aan die voor andere zaken. "Als jongetje van tien was ik al hevig geïnteresseerd in natuurkunde, scheikunde, wiskunde en sterrenkunde. Een oud natuurkundeboek en een scheikundedoos waren voldoende om bij mij die interesse te wekken. Het zat er dus al vroeg in. Complexe getallen, integraal- en diffentiaal-rekening, dat waren dingen waarmee ik me voor m'n plezier bezighield, al vóór ze op de VU-MAGAZlNE—APRIL 1989

'Ik heb gemerkt dat, als je iets goed wilt doen, het je erg kan gaan absorberen. Dat is, denk ik, met mij wel gebeurd.' middelbare school aan de orde kwamen. Mijn keuze voor exacte vakken lag, toen ik eenmaal naar de universiteit ging, dus wel voor de hand." In zijn studie lag het hoofdaccent op natuurkunde, met wiskunde en sterrenkunde als bijvakken. "Ik heb nogal getwijfeld tussen experimentele en theoretische natuurkunde. Mijn voorkeur voor theoretiseren, het maken van berekeningen, én de slechte experimentele faciliteiten in na-oorlogs Nederland, hebben uiteindelijk de doorslag gegeven in mijn keus voor het laatste alternatief. Binnen dat vakgebied heb ik me met name gespecialiseerd in kernfysica en fysica van elementaire deeltjes." "Dat was rond 1948, toen kernfysica, wetenschappelijk gezien, frontgebied was; daar gebeurde het, daar werden nieuwe dingen bestudeerd en gevonden. Tot 1960 is dat in hoofdzaak mijn aandachtsveld geweest. Aan het eind van die periode ben ik nog enige tijd verbonden geweest aan de CERN in Geneve, waar men zich 19

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen