VU Magazine 1989 - pagina 299

ontstond er daardoor een religieuze elite. Maakt dat verschil? Komt 'het gewone volk' tegen een religieuze elite op den duur niet net zo in opstand als tegen een economische elite? En krijgt een organisatie met een religieus leiderschap niet net zo goed een bureaucratisch karakter? De eerste vraag beantwoordt Meijers bevestigend: "Er zijn inderdaad steeds weer rebbes die zich afscheiden met hun volgelingen." Dankzij de dynastievorming is het de chassidische beweging echter wel gelukt betrekkelijk onbureaucratisch te blijven. "Natuurlijk zijn er allerlei functionarissen die delen van een chassidische organisatie beheersen. Maar uiteindelijk is er toch maar één man die de organisatie leidt: de rebbe. En dat beperkt de macht van de functionarissen ingrijpend."

H

et meest in het oog springende kenmerk van Meijers proefschrift is het feit dat de historisch-sociologische beschrijving van het chassidisme voortdurend afgewisseld wordt met fictie: het verslag van reb Dan IsjToms reis door de eeuwigheid. Reb Dan overleeft de brandstichting in de joodse wijk van Lubhn in 1656. Hij trekt verder naar het oosten en pacht een herberg. Hij komt onder de heerschappij van de Russische tsaar te staan en overleeft ook de pogroms van 1881. De revolutie van 1917 brengt de joden geen verbetering. Reb Dan is een van de velen die 's nachts door de poHtie van hun bed worden gelicht en in één van Stalins kampen terecht komen. Daar bezwijkt reb Dan aan de honger en de uitputting van het kampleven.

De geschiedenis van reb Dan kan worden gezien als "een reeks van ideaaltypische schetsen van het zich ontwikkelende chassidische jodendom", legt Meijers in de inleiding van zijn studie uit. Ook deze geschiedenis bevat overigens nauwelijks fictie in de strikte betekenis van het woord. "Er is bijna geen stukje in het boek dat niet berust op informatie die ik her en der heb verzameld," zegt Meijers. "Ik heb de informatie weliswaar geromantiseerd, maar er zijn maar een paar stukjes die ik echt uit mijn duim gezogen heb." "De fictieve gedeelten voegen op twee manieren iets aan het boek toe. De collectieve lijn is te vinden in de historisch-sociologische beschrijving, de fictieve gedeelten geven de individuele lijn. Zo kan ik vertellen, niet alleen wat er gebeurde in een bepaalde tijd, maar ook hoe de mensen uit die tijd de gebeurtenissen verwerkten. Ten tweede voegt de fictie aan het perspectief van de outsider dat van de insider toe. De beschrijving van binnenuit is voor een antropoloog ontzettend belangrijk. Je moet kunnen laten zien hoe mensen dachten, hoe mensen voelden." Daarom heeft Meijers in zijn boek een stroom van vaak wonderlijke verhalen opgenomen, zonder de distantie van de outsider te betrachten en bijvoorbeeld de vraag 'waar of niet waar' te stellen. "Dat is mijn punt helemaal niet. Ik moet een cultuur beschrijven, duidelijk maken wat daar omgaat. Ik registreer wat voor dingen er gedacht worden." Meijers geeft een voorbeeld van iets dat slechts op deze manier inzichtelijk te maken is. "In de Nederlandse

samenleving is er een heel grote scheiding tussen natuur en bovennatuur. Ik wil laten zien dat er samenlevingen zijn waarin dat eigenlijk één pot nat is, waar het helemaal niet vreemd is als er dingen gebeuren die niet tot de gewone wereld behoren." Met de dood van reb Dan in Siberië is het verhaal trouwens niet afgelopen. Na zijn dood verschijnt hij voor het hemelse gericht. Hij wordt voor de keus gesteld: ofwel na enkele louteringen in vuur en sneeuw het paradijs binnengelaten worden, ofwel aan deze louteringen ontkomen door te kiezen voor nog een leven op aarde. Op aanraden van zijn rebbe kiest hij voor een nieuw bestaan. Hij keert op aarde terug als zijn achter-achterkleinzoon, de Amerikaanse jood Danny Easton.

'W;

at met reb Dan in Siberië is gebeurd, is nogal wat reb Dans overkomen," licht Meijers de cesuur in zijn verhaal toe. "Er is zo'n groot deel van het jodendom afgesneden in Rusland; ik vond het passend het zo te doen." Zo kon Meijers ook duidelijk maken hoe het geloof in reïncarnatie in het chassidisme functioneert. Dat verschilt van het boeddhistische reïncarnatiegeloof. "Er is geen sprake van een last waaraan je moet ontkomen. Nee, je hebt een taak in de wereld gekregen en die moet je vervullen. En blijkbaar heeft God het goed met ons voor, want als het in één keer niet gelukt is, krijgen we een tweede kans of een tiende of misschien wel een vijftigste." Danny Easton, zoon van een geslaagd Amerikaans burger, maar geen orthodoxe jood, komt na een persoonlijke crisis en een zelfmoordpoging in aanraking met het chassidisme. Hij wordt er volledig door gegrepen, doet afstand van wat hijzelf altijd belangrijk heeft gevonden en wat de meerderheid van de Amerikaanse samenleving belangrijk vindt en bekeert zich tot de chassidische levenswijze. Hij emigreert naar Israël en laat zijn naam hebraïseren: reb Dan Isj-Tom.D Daniel Meijers: De revolutie der vromen; ontstaan en ontwikkeling van het chassidisme, waarin is opgenomen het verslag van reb Dan Isj-Toms reis door de eeuwigheid. Uitgeverij Gooi en Sticht.

33

Gebedsdienst in een Russische synagoge. Foto Tass

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen