VU Magazine 1989 - pagina 110

LIJ CC

lende verschijningsvorm is van het blijvende, het eeuwige, zoals bijvoorbeeld de ideeën van Plato die volgens hen de enig ware metafysische werkelijkheid bezitten. Andere filosofen hebben daarentegen gesteld dat het wezen van wat wij om ons heen zien de verandering is; volgens Herakleitos vjas er niets blijvends, alles wordt, oftewel panta rei. In die zin werd verandering vooral gezien als groei; groei en ontwikkeling als resultaat van een proces waardoor een organisme zijn interne potentie naar buiten laat komen. Kortom, groei volgens een bekend verloop, een verloop dat wij cyclisch noemen, passend bij een cyclisch wereldbeeld. De Joods-christelijke heilsleer heeft in het Westen een doorbreking van dit cyclische denken teweeg gebracht; er kwam een transcendent-lineair denken voor in de plaats, gericht op de heilsvervulling, die echter buiten deze aarde lag, en dus de zintuigelijk waarneembare werkelijkheid overschreed. Tot aan de zogenaamde Verlichting hebben cyclische en transcendent-lineaire opvattingen over verandering en ontwikkeling overheerst. Pas sinds de Verlichting vatte de idee post dat de toekomst in wezen maakbaar was, niet alleen voor goden of natuurwetten, maar juist voor mensen, dankzij de kracht van de rede, Het vertrouwen in de macht van de rede ontleenden de Verlichters met name aan de ontwikkelingen binnen de natuurwetenschappen. En met name sinds Newton (1642-1727) er in geslaagd leek, volgens de strengste principes van de ervaring, experiment en inductie, en met uitsluiting van alle vooropgezette hypothesen, een volledig adequate verklaring van het natuurgebeuren te

leveren. Newtons theorie van de zwaartekracht en zijn bijdrage aan de astronomie markeren de slotfase van de transformatie van het aristoteliaanse wereldbeeld, waarmee Copernicus was begonnen. Newton had effectief het visioen van sferen, in werking gesteld door een 'eerste beweger' te vervangen door een mechanisme dat volgens een eenvoudige natuurwet werkte en dat een goddelijke macht slechts nodig had om het te scheppen en in beweging te zetten.

D

at mensen hun omgeving, en dus hun toekomst konden beïnvloeden, bracht de historicus Jan Romein er later toe te spreken van een breuk in wat hij noemde het 'Algemeen Menselijk Patroon'; een breuk voortkomend uit a'^ngewakkerde verwachtingspatronen en vervullingspotenties inzake menselijke waardigheid en de daarvoor noodzakelijke materiële voorwaarden. Niet verwonderlijk dus, dat sinds de Verlichting diverse ontwikkelingstheorieën zijn geformuleerd - zoals die van Marx - die het paradijs op aarde beloofden, mits aan voorwaarde x of omstandigheid y was voldaan. De maakbaarheid van de toekomst zat 'm vooral in het feit dat alle wetten waaraan de natuur, inclusief de redelijke mens, onderworpen was, gekend konden worden. En dat hield in principe de mogelijkheid in, belemmeringen uit de weg te ruimen, die het optimaal functioneren van die wetten in de weg stonden. Het eindresultaat zou de bevrijding van de mens zijn. De droom van bevrijding kon nu ook gekoppeld worden aan de hoop dat die droom verwezenlijkt kon worden. Het transcendent-lineaire denken werd zodoende

Hedendaagse symbolisering van 'vrijlieid, gelijkheid en broederschap' op affiches van de Franse socialisten. Foto Frank R. Boddendijk

20

VU-MAGAZINE—MAART 1989

(ft

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen