VU Magazine 1993 - pagina 258

Peter Burger

Stoïcijnse zelfbeheersing en uitzinnige wraakzucht: toneel en psychologie in de Gouden Eeuw^. 'Wat heeft een zeventiendeeeuw^s spektakelstuk te maken met de film *Fatal Attraction'?

HARTSTOCm IN DE HOOFDROL W

36 v u MAGAZINE JUNI 1993

anneer werden de emoties uitgevonden? Het gaat de neerlandicus Jan Konst als wetenschapper te ver om te antwoorden: rond 1600, maar veel scheelt het niet. "Middeleeuwers kenden natuurhjk ook emoties, maar pas in de zeventiende eeuw wordt het menselijk gevoelsleven werkelijk geëxploreerd. Artsen hielden zich ermee bezig, maar ook schrijvers, musici en filosofen. De leer van de hartstochten maakte even vanzelfsprekend deel uit van hun visie op de mens als in onze tijd het onderbewustzijn." Konst (29) ploos uit hoe tragedieschrijvers uit de Gouden Eeuw emoties uitbeelden en het gemoed van de toeschouwer proberen te b e spelen. Het resultaat was het proefschrift 'Woedende wraakghierigheidt en vruchtelooze weeklachten. De hartstochten in de Nederlandse tragedie van de zeventiende eeuw', dat hij op 5 maart j.l. met succes verdedigde. Een tragedie schrijven was in de Gouden Eeuw een van de hoogste prestaties op kunstgebied. Menig toneelschrijver voelde zich geroepen om die meesterproef af te leggen: de

volledige produktie omvat zo'n achthonderd titels. Konst koos er elf uit, van kopstukken als Vondel, Hooft en Bredere en van onbekende schrijvers als Meyer en Lingelbach. De w o e deuitbarstingen en jammerklachten van hun personages vergeleek hij met zeventiende-eeuwse werken over moraal en filosofie en met voorschriften van toneeltheoretici uit de klassieke oudheid en de Gouden Eeuv/. Pionierswerk: "In N e derland is nog nooit goed gekeken naar de rol die hartstochten spelen in het drama." Met zijn dissertatie wil Konst een model geven om de overige 789 tragedies mee te Hjf te gaan. Bang dat de resultaten van zo'n onderzoek sterk zullen afwijken van het zijne is hij niet. "Laten de vakgeleerden me maar tegenspreken. Niets liever." Onweerlegbaar is volgens hem echter de hoofdrol die hartstochten spelen in de kunst en het denken van de zeventiende eeuv/.

Knarsetanden Voor een post-freudiaanse twintigste-eeuwer ziet de psychologie van Hoofts en Bredero's toneelhelden er

maar vreemd uit. Wij zijn vertrouwd met de gedachte dat allerlei psychische aandoeningen hun weerslag hebben op het lichamehjk wel en v/ee. Drie eeu-wen geleden was het vaak juist andersom: hartstochten en geestesziekten werden verbonden met lichamelijke oorzaken. ledere hartstocht ging bovendien vergezeld van een vast scala van hchamelijke uitingen, die we nu alleen nog kennen bij wijze van spreken: de haren rijzen iemand te berge, het hart krimpt ineen van smart. In een oude beschrijving van de toorn heet het: "Het voorhoofd rimpelt, de ogen vlammen, de lippen beven, de tanden knersen, de haren stijgen als borstelen opwaarts..." T o neelpersonages beantwoorden trouw aan de theorie en roepen uit dat zij hun hart voelen zwellen van vreugde of op hun benen staan te trillen van v/oede. O o k veel psychiatrische verschijnselen, zoals achtervolgingswaan, werden al in de zeventiende eeuw herkend, en eveneens van een fysieke verklaring voorzien. De arts Johan van Beverwijck vertelt over een man die meent een achterwerk van glas te hebben en nergens meer durft te

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen