VU Magazine 1993 - pagina 205

de test laten doen moet leren leven met de zekerheid ernstig ziek te zullen worden; de anderen weten dat ze gezond zullen blijven, maar krijgen te maken met schuldgevoelens ten opzichte van minder fortuinlijke familieleden. Het was niet voor niets dat, toen nog niet bekend was dat vroegtijdige behandeling bij HlV-seropositieven het uitbreken van aids kan vertragen, mensen niet werden aangemoedigd een HlV-test te ondergaan. Zolang de medische wetenschap niets kan uitrichten, is onzekerheid soms te verkiezen boven pijnlijke zekerheid.

6. Mag het erfelijk materiaal van de menselijke soort worden veranderd? Het beeld is even bekend als treurig: een kind dat zijn jeugd doorbrengt m een steriele plastic tent, afgesloten van de buitenv/ereld. Patientjes als deze lijden aan een zeldzame ziekte van het immuunsysteem, ADA-deficiëntie geheten. Ze kunnen geen afweercellen maken en zijn daardoor weerloos tegen iedere infectie. De uiterst zeldzame ziekte kreeg grote bekendheid dankzij de 'Bubble Boy', een Amerikaans jongetje dat van de NASA een ruimtepakje kreeg waarmee hij toch buiten kon spelen. Hoe de ziekte ontstaat is precies bekend: een schrijffout in het D N A . Er iets tegen doen lukte tot nu toe in veel gevallen niet. Inmiddels is ADA-deficiëntie een van de eerste ziekten die met experimentele 'gentherapie' wordt behandeld: genetisch gemanipuleerde cellen worden in het lichaam van patiënten ingezet. Britse onderzoekers hebben toestemming gekregen om binnenkort, in samenwerking met genetici uit Leiden, in Engeland een patientje te behandelen. De onderzoekers zullen cellen uit zijn beenmerg halen, deze voorzien van het ontbrekende gen en ze vervolgens in het lichaam terug plaatsen. Beenmergcellen blijven zich een mensenleven lang delen, en staan aan de basis van veel afweercellen. In theorie zou het patientje na één behandeling dus genezen kunnen zijn. O o k tegen andere ziektes zijn therapieën in ontwikkeling waarbij op de een of andere manier menselijke cellen genetisch worden gemanipuleerd. Mits de veiligheid niet in het geding is, hebben weinig mensen er ethische bezwaren tegen. De werking is echter beperkt: de erfelijke ziekte blijft gev/oon in de familie. Want door het manipuleren van beenmerg- of bloedcellen verandert er nog niets aan het erfelijk materiaal dat de patiënt zijn kinderen kan meegeven: dat zit immers in de ei- of zaadcellen. Een vraag die door de meeste betrokkenen nu nog met 'nee' wordt beantwoord is of gentherapie in de toekomst ook op zulke 'geslachtscellen' mag worden toegepast. Men spreekt dan van kiembaan-gentherapie. Op die manier zou een ziekte niet alleen bij de patiënt, maar ook bij diens nageslacht verholpen kunnen worden. Vooralsnog gruwen de meesten van ons bij de gedachte dat de mens rechtstreeks zou ingrijpen in het erfgoed van de eigen soort. In Nederland is de overheid dan ook voornemens geen enkele vorm van kiembaangentherapie toe te staan. Of die resolute opstelling in de toekomst zal standhouden moet natuurlijk worden afgewacht. Want vroeg of laat zal geopperd worden dat een omslachtige, dure behandeling voor iedere generatie beter kan worden vervangen door één die de ziekte eens en voor altijd uit de familie helpt.

7. Zorgt de DNA-technologie eugenetica?

voor een herleving van de

Een veel eenvoudiger methode waarmee mensen invloed op hun nageslacht kunnen uitoefenen bestaat nu al, maar zal nog flink aan belang winnen. Deze behelst geen techniek om welbewust nieuwe genen in te brengen, maar een die voorkomt dat kinderen met 'verkeerde genen' geboren worden. Al langer is het gebruikelijk om bij zwangere vrouwen boven de 35 jaar v/at vruchtwater af te nemen om te kijken of de foetus lijdt aan het Down-syndroom - of het een mongooltje zal worden, anders gezegd. Is dat het geval, dan kan een abortus worden overwogen. Ook erfelijke ziekten waarvan de exacte achtergrond bekend is kunnen via een vruchtwaterpunctie of vlokkentest al in een vroeg stadium van de z^vangerschap worden opgespoord. De beslissing tot een abortus vormt echter een hoge drempel wanneer het gaat om kleinere, nietlevensbedreigende afwijkingen. Het is die drempel die grotendeels zal wegvallen bij een techniek die nog in ontwikkeling is, en alleen bij reageerbuisbevruchtingen kan worden toegepast. N o g voor het in het laboratorium tot stand gekomen embryo in de baarmoeder wordt teruggeplaatst, kan het op erfelijke afwijkingen worden gecontroleerd. Daartoe moet één van de acht tot zestien cellen worden verwijderd - dat kan zonder schade voor het embryootje - en aan een erfelijkheidstest worden onderworpen. Alleen embryo's die gezond blijken te zijn worden ingebracht. Een aantal klemmende vragen doet zich bij al deze technieken voor. Welke ziektes zijn 'erg' genoeg om te voorkomen? Er zijn ouders die dolgraag het geslacht van hun spruit zelf wiUen bepalen; in het buitenland floreren klinieken die ten onrechte beweren dat te kunnen. Waarom dan niet ook gelet op een paar andere kenmerken, zoals oogkleur of, wellicht ooit, inteUigentie? Sommigen vrezen dat via de prenatale- en pre-implantatiediagnostiek via een omv/eg de 'eugenetica' zal herleven. Eugenetici waren vooral aan het begin van deze eeuw actief; zij hoopten de erfelijke samenstelling van de bevolking te kunnen verbeteren door vooral de 'goede' burgers zich te laten voortplanten. Mensen van wie werd verondersteld dat ze erfelijk belast waren, zoals misdadigers en zwakzinnigen, werden in de Verenigde Staten op grote schaal op last van de overheid gesteriliseerd. O o k in nazi-Duitsland werden dergelijke programma's opgezet. Anders dan veel mensen vrezen, lenen de moderne genetische technieken zich echter niet direct voor een opleving van eugenetische tendensen. Het creëren van supermensen door rechtstreeks ingrijpen blijft voorlopig volstrekt ondenkbaar, en ook de selectie van 'goede' kinderen kent zijn beperkingen: beter dan de ouders worden kinderen niet, en het selectieproces kan hooguit enkele kenmerken tegelijk aan: wordt men te kieskeurig, dan zijn er eenvoudig geen embryo's te vinden die aan aUe wensen voldoen. Voorlopig moeten we het dus nog even doen met onze bleekneuzige, kaalhoofdige, dikbuikige en oerdomme medemens, het is met anders.

v u MAGAZINE MEI 1993

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen