VU Magazine 1993 - pagina 417

Gert J. Peelen

O n d e r Westerse intellectuelen is h e t gewoonte geworden om t o e n e m e n d e onkerkelijkheid uit te leggen als de meest logische consequentie van de Verlichting. Zo bezien is ongodsdienstigheid een wat vertraagd tot stand g e k o m e n , m a a r alleszins toe te j u i c h e n overwinning van de menselijke rede op de kennelijk hardnekkige residuen van achterlijkheid en bijgeloof uit een ver verleden. Maar hoe logisch en h o u d b a a r is deze vrij algemeen aanvaarde stelling eigenlijk? Voorlopige analyse van een vruchteloze discussie.

Een debat tussen doven

wetenschap In twintig jaar tijd - om precies te zijn tussen 1966 en 1986 - blijkt het aantal 'ongelovigen' in ons land meer dan verdubbeld. Hun aandeel, zo heeft herhaald sociaalwetenschappelijk onderzoek uitgewezen, steeg van zeventien naar maar liefst achtendertig procent. Dat is niet mis. Zelfs niet als men rekening houdt met het feit dat, zoals te doen gebruikelijk is in dit soort onderzoek, meestal niet de mate van (on)gelovigheid maar die van de (on)kerkelijkheid wordt geregistreerd: het antwoord namelijk op de vraag of de geënquêteerde zichzelf al dan niet tot een kerkelijke gezindte wenst te rekenen. En de ervaring leert dat niet elke buitenkerkelijke tegenwoordig voetstoots tot het kamp der atheïsten mag worden gerekend. Dat laatste blijkt uit weer andere onderzoekingen die een indicatie geven van het feit dat het aantal strikt individueel geconstrueerde, naar persoonlijke smaak gemelangeerde levensbeschouwingen alleen maar toeneemt. Toch doet deze relativering uiteraard niets af aan de voortgaande aardverschuiving die zich binnen de vaderlandse cultuur voordoet. De afnemende aantrekkingskracht van kerken, en de aldaar gecultiveerde 'geïnstitutionaliseerde godsdienst', is, hoe men het ook wendt of keert, een onontkoombaar gegeven. Het meest inzichtelijk valt dit feit te illustreren aan de lotgevallen van de 'synodale gereformeerden' (dat zijn de

'gewone' gereformeerden, die overigens beslist met verward mogen worden met kleinere, orthodoxe groeperingen die zich vaak eveneens van de naam 'gereformeerd' bedienen, maar van oudsher aanzienlijk strenger en rechtlijniger in de leer zijn) die, ondanks secularisatie en ontzuiling, als derde kerkgenootschap in ons land decennia lang qua omvang ongeveer gelijk bleven. De trouw aan het eigen kerkgenootschap was in deze groepering groot, de aanhang - door de jaren heen gemiddeld steeds zo'n tien procent van de bevolking - redelijk stabiel, hetgeen m positieve zin afstak tegen de voortdurende afkalving in diezelfde tijd van doorgaans omvangrijker godsdienstige groeperingen als katholieken en hervormden.

••••^••••i

Stille revolutie

De dramatische ontwikkelingen die zich tussen 1 950 en 1990 binnen deze 'Gereformeerde Kerken in Nederland' (zoals het kerkgenootschap officieel heet), voordeden, vormen het onderwerp van een godsdienstsociologische studie van dr. Gerard Dekker, die vorig jaar onder de titel 'De stille revolutie' bij Kok in Kampen verscheen. Ooit stond de benaming 'gereformeerd' borg voor een hechte, sterk verzuilde, en daarmee nogal in zichzelf gekeerde groepering, waarvan rechtlijnigheid in geloofszaken, eenduidigheid in dogma's, en een absoluut mmi-

19 v u MAGAZfNE NOVEMBER 1993

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen