VU Magazine 1993 - pagina 158

Frankenstein: schepper.

uiteindelijk

keert de machine zicli tegen

zijn

Een belangrijk onderdeel van de informatica is de taaitechnologie. Daarin wordt geprobeerd de ontvankelijkheid van de machine voor 'natuurlijke taal' te vergroten. Het vergelijken van menselijke met machinale intelligentie is daarbij niet het belangrijkste onderzoeksmotief; het onderzoek heeft in eerste instantie een praktische achtergrond. Voor bijvoorbeeld de EEG is het van groot belang dat er goede vertaalmachines komen. Het telkens moeten vertalen van een beleidsnota in negen verschillende talen, kost veel menskracht en geld. Automatisering van vertalingen is hier wel zeer dringend gewenst. Wie een computer wil bedienen moet zich eerst de programmeertaal eigen maken. Simpeler en handiger zou het zijn wanneer natuurlijke taal gebruikt zou kunnen worden. Dan kun je bijvoorbeeld rechtstreeks het woord richten tot de computer met de vraag hoe laat de trein van Amsterdam naar Parijs vertrekt, v/aarna de computer het juiste antwoord verstrekt. Bij een reisbureau zou op die manier een baliekracht overbodig gemaakt kunnen worden. In de Verenigde Staten wordt al geëxperimenteerd met natuurlijke-taalverwerkende computers bij telefooncentrales. Het antwoord op de vraag of een telefoongesprek door de ontvanger betaald wordt, moet de computer kunnen begrijpen.

Daarom, zeggen sommige sceptici, zal de omgang met de natuurlijke taal door een computer op een betrekkehjk primitief niveau blijven steken. Alleen het meest ondubbelzinnige taalgebruik leent zich voor formalisering. Militaire bevelen bijvoorbeeld, die zijn heel gemakkelijk te begrijpen. Mark Willems is minder sceptisch. Hij is informaticus en promoveerde in januari aan de Universiteit in Twente op een proefschrift waarin hij een nieuw wiskundig model ontwikkelt voor het begrijpen van natuurlijke taal. Hij gelooft dat de computer in staat zal zijn om steeds moeilijker en dubbelzinniger zinnen aan te kunnen. Een zin als T m parked at the corner' zou in een letterhjke vertaling het volgende opleveren: "Ik ben op de hoek geparkeerd." Maar als de computer kon nadenken zou het resultaat zijn: "Ik heb mijn auto op de hoek geparkeerd." De computer gaat doorgaans als volgt te werk: de zin wordt ontleed, de betekenis van de woorden gekozen, ze worden samengevoegd en vervolgens ontstaat de betekenis van de zin. Maar in bovengenoemde voorbeeldzin gaat het mis. Een dergelijke fout valt alleen te voorkomen door het toepassen van redeneerregels. Als de computer leert te redeneren wordt duidelijk dat het woord " I " hier niet vertaald moet worden met "ik" maar met "mijn auto". Die redeneerregels kunnen volgens Mark Willems wiskundig geprogrammeerd worden. O p die manier kan een computer meer betekenissen aan en kan hij betere vertalingen maken. De computer simuleert het denken van mensen. Door te leren redeneren en de context te onderkennen waarin een uitspraak gedaan wordt, stelt hij, wordt de computer als het ware cultuurafhankelijk en subjectief. Net als de mens dus.

Cultuurafhankelijk

24 v u MAGAZINE APRIL 1 9 9 3

O m met die natuurlijke taal te kunnen omgaan moeten alle betekenissen van woorden in het geheugen van de computer opgeslagen worden. Het vervelende van taal is echter dat bepaalde uitdrukkingen en zinswendingen meerduidig zijn. N e e m bijvoorbeeld een zin als: 'ik ga naar de bank'. Het is niet duidelijk wat hier bedoeld wordt: vlij ik mij zo dadelijk neer of haal ik wat geld? De ware betekenis wordt duidelijk in het geheel van een alinea of verhaal. Als er eerder gesproken is over een geldtekort, is het duidelijk welke betekenis het woord 'bank' hier heeft. Voor de mens is dat simpel te onderkennen. De computer heeft daarentegen de grootste moeite om de juiste context te vinden.

In hoeverre menselijke en machinale intelligentie ook daadwerkelijk identiek zijn, dat weet Mark WiUems niet precies. Hij is geen filosoof. Hij probeert op zijn vakgebied kleine stapjes vooruit te zetten. "Kennis kun je als een ballon beschouwen die langzamerhand meer ruimte vult. Maar het is onduidelijk of de hele ruimte ooit gevuld zal worden, of er grenzen aan de mogelijkheden bestaan. Voor de onderzoeksvragen waarmee je bezig bent is dat niet zo relevant. "In ieder geval heb ik niet die afkeer van de gedachte dat machines ooit hetzelfde zullen kunnen als de mens. M e n geeft vaak voorbeelden van de tekortkomingen van de huidige systemen. Mijn antwoord zou zijn: het model dat

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen