VU Magazine 1993 - pagina 299

R

H A

van een geestelijke politiemacht, die van de wetenschap. Marx benoemde zichzelf tot de grondlegger van het wetenschappelijk socialisme. Politiek en wetenschap zijn onontwarbaar met elkaar vervlochten; geen politiek zonder strikt wetenschappelijke inzichten en geen wetenschap zonder politieke stelHngname. Uiteraard was er maar één die een werkelijk wetenschappelijk inzicht had in de samenleving; die iemand dat was hijzelf, Karl Marx. Hij was degene die de waarheid in pacht had, en zijn tegenstanders kv/amen daarmee aan de kant van de onwaarheid terecht. En de poHtieke leiding kun je maar beter in handen geven van degenen die in het bezit zijn van de wetenschappelijk vastgestelde -waarheid. Politiek is doorgaans een kwestie van discussiëren, visies met elkaar vergeHjken en tot aanvaardbare compromissen proberen te komen. Maar wie politiek op een zuiver wetenschappehjk inzicht wil grondvesten, zegt dat er geen discussie en compromis mogelijk is. Het is een kwestie van gelijk hebben of ongelijk hebben; iedere tussenweg is voor alle verkeer afgesloten. Het klassieke wetenschappehjke ideaal is streng: over de waarheid valt geen lekkere deal te sluiten. Marx heeft een groot deel van zijn energie, woede en zijn grote polemische talent geïnvesteerd in het bestrijden van concurrenten in de linkse beweging. Zij konden zijn aanvoerdersambities dwarsbomen. Het waren niet toevallig vooral de anarchisten die Marx zijn leven lang te vuur en te zwaard meende te moeten bestrijden. De anarchisten raakten een gevoelige plek in zijn denken. Bakoenin en zijn geestverwanten verzetten zich tegen uitbuiting en onrecht door staat en kapitaal. Maar de anarchisten wilden geen tegenmacht vormen en een nieuw soort staat in het leven roepen. Van de staat, vonden zij, valt weinig goeds te verwachten en wat maakt het uit of je nu door de hond of door de kat gebeten wordt? Macht, in wat voor vorm ook, is voor anarchisten altijd iets verwerpelijks. In de ogen van de anarchistische denkers kon zoiets als het wetenschappelijk socialisme niet meer dan

A

misleiding zijn. Iemand die beweert de wetenschappelijke waarheid te verkondigen en het goede met het volk voor te hebben, is er gewoon weer zo een die de baas wil spelen; een nieuwe onderdrukker in spe. Z o iemand verbergt zijn persoonlijke ambities om een volksleider te zijn, achter het neutrale gewaad van de objectieve wetenschap. Met zijn beroep op de wetenschappelijke waarheid wil hij mensen met andere meningen de mond snoeren. Achter nobele woorden gaat een ongebreidelde machtshonger schuil. De anarchisten met hun totale afkeer van macht keken daar dwars doorheen. Dat kan de buitenproportionele agressie verklaren waarmee Marx de anarchisten zijn leven lang bestreden heeft. Hij moet zich bespied hebben gevoeld. Het -wetenschappelijk socialisme is onmiskenbaar een overwinningsdroom van de maatschappelijke verliezers. Want natuurlijk waren de negentiende-eeuwse omstandigheden voor gewone arbeiders ondraaglijk. Maar het wetenschappelijk sociaHsme voorzag dat het niet zo zou blijven. Het wetenschappelijk ideaal van Marx sloot wat dat betreft voUedig aan bij zijn negentiendeeeuwse tijdgenoten: evenals in de natuur zijn in de menseHjke samenleving bepaalde wetten werkzaam op grond waarvan voorspellingen gedaan kunnen worden hoe die samenleving er in de toekomst uit zal zien. D e bewegingswetten die Marx meende ontdekt te hebben, zeiden hem dat er een onontkoombare trend is naar een samenleving waarin de kapitalisten van hun troon gestoten en de produktiemiddelen gemeenschappelijk beheerd zullen worden. De sociahsten staan aan de goede kant van de geschiedenis. Waar het in politiek opzicht op aan komt is die wetenschappehjk vastgestelde wetmatigheid zijn werk te laten doen. Je moet het niet wagen tegen de teneur van de geschiedems in te gaan. Wat in de praktijk veelal betekende: je moet het niet wagen het met Marx, hij die als eerste en enige de bewegingswetten van de geschiedenis ontdekt heeft, oneens te zijn. Z o ' n overwinningsdroom biedt troost. D e maatschappelijke verhoudingen worden als het -ware omge-

L

D

keerd. De overwinnaars van vandaag, de kapitahsten, zijn eigenlijk verliezers; zij zijn de reHcten aan het worden van een vervliegend tijdperk. Ondanks hun goede opleidingen verkeren de gegoede burgers in een staat van opperste onwetendheid. Zij ontberen het juiste wetenschappehjke inzicht en beseffen niet aan de verkeerde, ten onder gaande kant van de geschiedenis te staan. D e arbeider die blind vaart op het wetenschappelijk socialisme is heel •wat beter af. D e feiten hjken andere taal te spreken: hij woont met zijn grote gezin in een veel te klein huis, verdient te weinig geld om behoorlijk te kunnen leven, stakingen worden gebroken en demonstraties neergeslagen. Maar al die ellende wordt draaglijk in het besef aan de goede kant te staan en tot de toekomstige overwinnaars te behoren. Natuurlijk zijn er terugslagen en tegenvallers, maar dat zijn slechts kleine struikelblokken in de onstuitbare marsroute richting communistische samenleving. Zelfs als hij bont en blauw geslagen wordt kan de arbeider nog een lange neus maken naar de machtigen en kapitaalkrachtigen. Niet alleen voor zijn achterban maar ook voor Marx zelf had het wetenschappelijk socialisme troost te bieden. Zelfwas hij net zo goed een verliezer. Een groot deel van zijn leven bracht hij door in kommervolle omstandigheden; opgejaagd door politie en schuldeisers, en voortdurend op zoek naar woonruimte. O o k met zijn politieke ambities wilde het niet erg vlotten. Hij was zeker niet die onbetwiste leider van de internationale arbeidersbe-weging die hij zo graag had wiUen zijn. Als het slecht met iemand gaat knjgt de overwinningsdroom van het v/etenschappelijk sociahsme iets aandoenhjks. Dromen kunnen een mens op de been houden. Anders wordt het wanneer de droom uitkomt. Je zult maar de pech hebben per ongeluk aan de verkeerde kant van de geschiedenis te staan. Dan is die gerealiseerde droom van het w e tenschappelijk socialisme ineens niet zo aandoenhjk meer.

vu MAGAZINE JUL/AUG 1993

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen