VU Magazine 1993 - pagina 238

destijds hadden we het geld ervoor en nu even niet. Van zulk cynisme sla je steil achterover. Wordt het ook nog op zo'n manier verkocht: de PvdA heeft gewonnen! O f het CDA heeft gewonnen! "Een ander voorbeeld: in het kader van de bezuinigingen op de studiefinanciering is de ovjaarkaart bedacht. Maar w^at leer je studenten daarmee aan? Dat mobiliteit eigenlijk niets kost! Dat is inderdaad waar als je op de fiets zit en je je eigen energie gebruikt. Maar aUe andere vormen van mobiliteit - van auto, trem en vHegtuig - hebben wel hun kosten en moeten juist teruggedrongen worden. Dan m o e t j e niet aan een generatie gaan leren dat mobiliteit gratis is. Dat is van een ongehoorde inconsistentie. "De overheid moet misschien wat minder tegen de burgers roepen dat ze zich aan de regels moeten houden. In haar eigen handelen zou de overheid zelf een voorbeeld moeten zijn van moreel gedrag. Ik heb er geen principieel bezwaar tegen als politici over de noodzaak van moraal beginnen. Maar als je ziet in welke context het gebeurt, dan is het een gotspe." H

Hoe zou uw kernstuk voor een publieke moraal er uit zien? Heeft het te maken met bescheidenheid en terughoudendheid? "Ons soort rijke, westerse samenlevingen kent twee belangrijke vragen die in het publieke domein besproken moeten worden: de medische ethiek en het milieuprobleem. In beide gevallen moet er gesproken worden over het stellen van grenzen. Maar dat blijkt allemaal heel moeizaam te gaan en de politieke discussie stokt telkens weer. Het milieubeleid komt eigenlijk helemaal niet goed van de grond. De reden dat de politiek zo huiverig is er over te praten, is dat het spreken over grenzen noodzakelijkerwijs tot een versobering zal leiden. "Wat we nodig hebben zijn mensen of instanties die op een aansprekende manier kunnen duidelijk maken dat een leven met minder inkomen en minder in de auto zitten, helemaal geen vervelend leven hoeft te zijn. Dan krijg je misschien meer tijd om andere, minstens zo aardige dingen te doen. Eigenlijk gaat het hier om een culturele discussie. Maar w a t j e ziet is dat die culturele opvoedingstaak, zoals bijvoorbeeld de SDAP zich die ooit toegemeten en een tijd lang heel goed gevoerd heeft, in het slop is geraakt. Er bestaat een zekere gêne om op een eigentijdse manier over dit soort zaken te praten." H

Waarom hecht u zoveel waarde aan levensbeschouwelijke verbanden om mensen moraal hij te brengen? "Als iedereen uitsluitend op de eigen geestelijke vermogens is aangewezen, redden sommigen het wel, maar anderen niet. Ik vraag mij of het Verlichtingsideaal van individualiteit en m o n digheid niet te hoog gegrepen was. Dat ideaal veronderstelt reflexieve vermogens die m aanleg bij ieder mens aanwezig zijn. Maar m de

praktijk zijn de mensen heel verschillend met die vermogens bedeeld. "In het verleden hebben v/e in het kader van de Verlichting kritiek uitgeoefend op het feit dat mensen afliankelijk zijn van het articulerend vermogen van anderen. Niet de kerkgangers konden vertellen wat ze geloofden, dat deed de priester of de dominee voor hen. En die personen waren weer afhankelijk van een hele traditie waarin bepaalde visies verwoord werden. Maar als je de band met de traditie doorsnijdt, krijg je niet zomaar iets anders. De traditionele religies hielden zich bezig met fundamentele vragen als: wat doen wij hier op aarde?, wat is de zin van het menselijk bestaan? Die vragen verdwijnen niet. Het is met voor niets dat er zoveel mensen bij het Riagg zitten of bij de psychiater op de bank liggen. Dat komt omdat voor veel mensen er geen levensbeschouweHjk kader is waarin vragen die met zingeving verbonden zijn, verwoord worden. "De Verlichting heeft zich rijk gerekend aan hoe goed individuen m staat zijn zich op eigen houtje te redden. Maar veel mensen ontberen de geestelijke hulpmiddelen om dat te kunnen. Hoe het eigen leven m te richten, dat is een vraag waar veel mensen voor terugdeinzen. Daar voelen ze zich onprettig bij. Ze weten niet op wat voor manier ze daarover zouden moeten nadenken." I

En als de trend naar individualisering nu eens een onomkeerbare is? "Misschien is dat zo. Misschien praat ik over iets dat niet te keren valt. Dat weet ik niet. Maar zolang je denkt dat er eigenlijk iets zou moeten gebeuren, moet je het zeggen. Ik behoor nog tot een groep die een vraag als: wat maakt het leven de moeite waard?, een belangrijke vraag vindt. Ik kan alleen maar hopen dat mensen daarin iets herkennen. "Ik heb eenjaar in Polen geleefd en ben sindsdien regelmatig terug geweest in Oost-Europa, ook in Tsjechoslowakije. Ik heb wat te maken gehad met de 'ondergrondse universiteit' daar. Gmg je bij mensen op bezoek die stoker of schoonmaker waren en die vonden het heel prettig als je er kwam. Ze kregen het gevoel niet in de steek gelaten te worden. Maar als ik in Nederland terugkeerde, werd ik bekropen door een sterk gevoel van gedeprimeerdheid. Een gevoel dat het nooit anders zou worden, in ieder geval zeker niet op de korte termijn. En ineens is het dan toch anders. " O p dezelfde manier denken we nu over het verdwijnen van de kerken als over een onomkeerbaar proces. W e hebben het gevoel: dat komt nooit meer terug. Maar misschien vergissen we ons wel." H Is zo'n terugkeer wenselijk? "Dat hangt er van af Het probleem van de traditionele godsdiensten is, dat ze de gelovigen in een onvolwassen positie hebben gedrongen. De vraag is of religie, of de oriëntatie op bepaalde

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen