VU Magazine 1994 - pagina 387

zelfde geldt voor zijn moeder. Na het overlijden van de vader, leefden moeder en zoon in een soort symbiose; de kleine Elias kreeg een hyperintellectuele opvoeding; als kind nam hij al de werken van Shakespeare tot zich. Canetti moest zich uit de symbiose losrukken en rebelleerde tegen haar. Tot aan haar dood in 1937 leefden ze in gespannen verhouding met elkaar. Iets van die spanning heeft zijn neerslag gekregen in 'Masse und Macht'. Daarin typeert hij het moederschap als een vorm van heerschappij die werkelijk totaal is, nooit ophoudt, dag en nacht voortgaat. Voor de moeder is het kind zowel plant als dier. Ze ziet hem als koren onder haar handen groeien; en als een dier wordt hij gevangen gehouden en mag hij slechts die bewegingen uitvoeren die zij hem toestaat. Er is, vindt Canetti, geen intensievere macht dan die van de moeder. Dat niemand die machtsverhouding onder ogen ziet, komt omdat we ons het volwassen worden herinneren als een afname van die macht. Bovendien staart iedereen zich blind op de autoriteit van de vader; een autoriteit die binnen het huiselijk domein werkelijk weinig voorstelt. Canetti was geen man van het verzet, ledere vorm van verzet veronderstelt het vormen van een tegenmacht en macht uitoefenen was wel het laatste wat hij ambieerde. Hij was meer gecharmeerd van het zich onttrekken aan macht en het onbereikbaar ervoor worden. Zoals zijn vader onbereikbaar werd voor de macht van de grootvader door te emigreren. Gewoon naar een andere plek gaan. "Waarvoor schaam je je wanneer je Kafka leest? Je schaamt je voor je kracht", schrijft Canetti in een van zijn aforismen. De door hem zeer bewonderde Kafka belichaamde een

andere ontsnappingsstrategie aan de macht. Niet, zoals de vader, naar een andere plek gaan, maar op dezelfde plek blijven en van gedaante veranderen. Zoals Gregor Samsa in het verhaal 'De gedaanteverwisseling' op een dag zomaar in een dier veranderde. Het is een vlucht naar het kleine en het zwakke. De weerloze zal niet snel in de verleiding komen om macht uit te oefenen over een ander. Bovendien betekent de gedaanteverandering in het kleine, een geleidelijk onzichtbaar worden. Hoe kleiner, hoe beter. Wie bijna onzichtbaar is, wordt misschien over het hoofd gezien. Het grote en machtige zal wellicht het kleine met rust willen laten. Het loslaten van macht is wat Canetti betreft het grootste geluk dat een mens kan overkomen. In een van zijn notities uit 'Die Provinz des Menschen' schrijft hij zelf hoe hij degenen van wie hij houdt minder probeert te be\vaken, en ze meer hun vrijheid wil gunnen: "Ik denk bij mezelf doe dit of doet dat, dat alles wat jullie plezier geeft, als jullie maar leven. Doe desnoods van alles tegen mij, krenk mij, bedrieg mij, schuif mij terzijde, haat mij - ik verwacht niets, ik wil niets, alleen dit ene: dat jullie leven." Ademen Een van de eigenaardigste complimenten die ik ooit aan iemands adres heb zien maken, is de opmerking zo goed te kunnen ademhalen. Dat compliment gaf Canetti m 1936 aan de schrijver Hermann Broch in een lofrede ter gelegenheid van zijn vijftigste verjaardag. Broch, zo wist Canetti, beheerst de kunst van het ademen tot in de perfectie, hij is degene die beter weet te ademen dan de anderen. Het is iets wat regelmatig in het werk van Canetti terugkomt. Hij

merkt op dat een denker niet alleen zijn verstand moet gebruiken, maar ook moet leren ademen. En kort na afloop van de Tweede Wereldoorlog schrijft hij niet meer te kunnen ademen, de lucht zit vol met overwinning. De machthebber of de overwinnaar is degene die de lucht bederft. Hij is iemand die een verstikkende invloed uitoefent; door andere mensen de eigen wil op te leggen, snijdt hij hen de adem af. De lucht, merkt Canetti ook op, is het laatste gemeenschappelijke bezit en komt allen toe. "De lucht is niet van tevoren verdeeld, ook de armste mag ervan nemen. En zo er al iemand van honger zou moeten sterven, dan heeft hij, wat beslist weinig is, in elk geval tot zijn laatste snik geademd." Het ademen representeert bij Canetti het leven in zijn meest naakte en pure vorm. Het is het meest vanzelfsprekende wat er is, je hoeft er geen enkel inspanning voor te verrichten en hebt er geen andere mensen voor nodig. Het ademen is het leven zelf, waarin niets moet, niets van anderen wordt verwacht en dat geen macht wenst uit te oefenen. ledere vorm van dwang is afwezig. Het enige doel is het eigen leven in stand te houden. Het ademen is er simpelweg. O p een bijna kinderlijke wijze kon Canetti zich ook verheugen in de gedachte aan een eeuv/ig leven. Geen grenzen meer, geen definitief einde. Elke fout kan altijd nog een keer worden rechtgezet; elke mislukking kan bij een hernieuwde poging worden omgezet in een succes. Maar als het eeuwige leven niet mogelijk is, dan leek honderd jaar hem wel het minimum. Wat is een armzalige honderd jaar nu voor een mensenleven? Het zijn er 89 geworden. Zelfs Canetti heeft uiteindelijk de strijd verloren. Zijn boeken zijn er nog. Je kunt ze horen ademen.

33 v u MAGAZINE OKTOBER 1994

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen