VU Magazine 1994 - pagina 384

Koos Neuvel

Op 89-jarige leeftijd is Elias Canetti overleden. Zijn leven stond in het teken van de strijd tegen de macht en de dood. Hij \rilde een leven ^vaarin niets moet en ook niets van anderen verwacht wordt. Een leven zo onnadrukkelijk en vanzelfsprekend als ademhalen.

% %

30 v u MAGAZINE OKTOBER 1994

# • Jm ijn zoon, jij speelt ƒ M / M en je vader is dood." ^ L w JLm De moeder van het zevenjarige jongetje Elias Canetti raakte buiten zinnen. Ze herhaalde de woorden telkens weer, telkens luider. In de hele straat was het schreeuwen te horen. O m ringenden duwden haar terug de huiskamer in, alwaar ze vreselijk begon te huilen, een huilen dat nooit meer leek te zullen eindigen. Met dit huilen, schrijft Canetti in zijn autobiografie, drong de dood van mijn vader bij mij naar binnen om mij nooit meer verlaten. De dood van de vader was een mysterie. Hoe was het mogelijk dat een sterke man van nog geen 31 zomaar dood neerviel? Lange tijd bleef het mysterie bestaan, vooral omdat de moeder steeds andere verhalen over de gebeurtenis vertelde. Ze wilde de nog zo jonge kinderen sparen, zei ze, wanneer ze weer eens een oude interpretatie voor een nieuwere inruilde. De familie Canetti was vanuit Bulgarije naar Engeland verhuisd. D e moeder voelde zich in het nieuwe land niet erg op haar gemak. Ze had een levendige culturele belangstelling, maar er was niemand met wie ze daarover kon praten. Ze werd ziek en vertrok naar een kuuroord in Duitsland. Daar ontmoette ze een arts die haar culturele belangstelling deelde: uren konden ze over Strindberg praten. Toen ze naar Engeland terugkeerde sprak ze openhartig met

VANZELFSPREKEND LEVEN haar echtgenoot over die sympathieke arts. Dat moet voor de echtgenoot een grote schok zijn geweest. Bovendien kwam de volgende ochtend ook nog het nieuws dat op de Balkan oorlog was uitgebroken. Dat zou zijn hart niet hebben kunnen verdragen. Het ergste kwam Elias Canetti pas vele jaren later te weten. Hij groeide op in een milieu van Spaanse joden en door vele verhuizingen kwam het gezin in aanraking met diverse talen. Bulgaars, Spaans, Duits, Engels; het werd er allemaal gesproken. Duits spraken de moeder en de vader alleen met elkaar. Het was de taal van de liefde. Dat de moeder erkende dat zij en de arts Duits met elkaar gesproken hadden, moest door de vader zijn opgevat als verraad. Onmiskenbaar overspel. Tirannie Het overlijden van zijn vader is belangrijk geweest voor Canetti. Het heeft misschien wel een groot deel van zijn schrijversloopbaan bepaald. Al was het alleen maar door de taal waarin hij zijn boeken schreef: het Duits. Dat moet voor hem toch altijd de taal van de liefde zijn gebleven, zelfs in tijden dat het voor alle andere mensen de taal van de haat was geworden. De afkeer van iedere vorm van macht en van de dood, die zozeer zijn werk bepaalt, vindt bij de vader zijn oorsprong. Die ontvluchtte het koopmansmilieu van zijn Bulgaarse grootouders om in Engeland een nieuw bestaan te kunnen opbouwen. Weg van de macht en de tirannie van de grootvader. Het liefst was hij ac-

teur geworden, maar hij had een gezin te onderhouden en moest daarom noodgedwongen in het koopmansvak blijven. Maar jij, had hij tegen zijn zoon Elias gezegd, jij mag later worden watje wilt. De dood van de vader is het grote schandaal, het volledig onverteerbare. Zijn leven lang heeft Canetti een niet aflatende strijd tegen de dood gevoerd, een strijd tegen iedere p o ging het sterven te rechtvaardigen of zich ermee te verzoenen. "Zolang de dood bestaat, is ieder licht een dwaallicht, want het leidt naar hem toe. Zolang de dood bestaat, is niets moois mooi, en niets goeds goed." Het is een strijd die, zoals velen hebben opgemerkt, iets Don Quichotachtigs heeft. Sommige wedstrijden kun je gewoon niet winnen. Maar zijn tragische heroïek is wat mij b e treft nog geen zinloze heroïek. Als je een strijd niet kunt winnen, kun je hem nog wel verliezen. De dood is onvermijdelijk, maar daarom nog niet minder een nederlaag. De waarheid van die nederlaag, probeert Canetti in alle mogelijke toonaarden over het voetlicht te brengen. Hij verzet zich tegen de onverschilligheid die een veelvuldig contact met de dood kan bewerkstelligen, tegen de religieuze berusting in het onvermijdelijke. Hij wil geen minnelijke schikking. Genoegdoening Het bijzondere aan Canetti is dat hij altijd de moeilijkste weg kiest. Zijn verzet tegen de dood heeft iets onmogelijks. Net zo onmogelijk als het ideaal van een samenleving waarin niet een of andere vorm van macht

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen