VU Magazine 1994 - pagina 129

Tolerantie Vooralsnog bleek het theologisch modernisme echter een bron van conflicten; ook in Schiedam, waar de kleine krmg van bezittende klasse en gegoede burgerij zich wel, maar de grote groep van laag- en ongeschoolden zich niet gewonnen gaf aan deze modernistische, door de laatsten als 'godloochening' b e schouwde inzichten. Scheuring en strijd waren het gevolg; godsdiensttwisten die in Schiedam beslecht werden m het voordeel van de orthodoxen die er numeriek de meerderheid vormden. HaverSchmidt, hoewel in hart en nieren behorend tot het modernistische kamp, stond er tussenin. En het typeert zijn persoon dat hij, temidden van het oorverdovend gekrakeel, de tolerantie bleef prediken. Waarom elkaar met bijbelteksten om de oren slaan? Naar zijn mening ging het niet om strak belijnde leerstelligheden van welke makelij ook, maar om het eigen geweten en de innerlijke ervaring van het goede. Met de nadruk die HaverSchmidt legde op het zedelijk handelen, bekende hij zich tot de zogeheten 'ethische' groep binnen de moderne theologie, die een minder radikale koers koos dan moderne theologen als Conrad Busken Huet en Allard Pierson, die als uiterste consequentie van het nieuwe denken hun toga aan de wilgen hingen.

Noordegraaf maakt aannemelijk dat HaverSchmidts initiatief tot, en intensieve bemoeienis met talloos vele sociaal-maatschappelijke activiteiten die, er in de dertig jaar dat hij m Schiedam woonde, ontplooid werden, regelrecht voortvloeiden uit zijn godsdienstig geïnspireerde w e reldbeschouwing. Dat geldt vanzelfsprekend voor de Schiedamse 'Zendingsvereeniging Paulus': een organisatie, gericht op het stimuleren van de modernistischtheologische ideeën, waarvoor H a verSchmidt zeer veel werk verzette, maar vooral ook voor zijn bedrijvigheden ten behoeve van het 'Departement Schiedam' van de 'Maatschappij tot N u t van 't Algemeen'. Zijn betrokkenheid bij 'het Nut' was zeer groot, hetgeen aantoont hoezeer de volksontwikkeling zijn aandacht had.

Turbulentie HaverSchmidt wilde een predikant zijn voor iedereen, ongeacht rang, stand of sociale klasse. Maar zijn idealisme strekte zich evenzeer uit tot de ongelovigen: "als ik iets voor U doen en zijn kon, dan heb ik dat gewenscht, gepoogd - gedaan, al heeft het zeker nog al veel te wenschen overgelaten", zo omschreef hij ooit zelf in een preek zijn doel. Met 'godsdienst' bedoelde hij een "christendom boven geloofsverdeeldheid.

De Schiedamsche Courant van 4 augustus 1864, waarin, onder het kopje 'Binnenlandsche berlgten', de kerkelijke entree van HaverSchmidt in Schiedam wordt verslagen.

EMUXD.

icffecMM» UvTÜdcr Z«n4c^ttitie «tatv» « f f k l a a r t ï . 4 » ( bïj

^««fH'fil*»* fmirttt

»err d*»tb*l 4r imtr^riuh 4rr nattC en 4« i»f«c4i-«ffi»c de-t

en iKeiMK-b* getNÜiebUfitU^be

«MMr4ic<-f« *>« W i ZtK»tilct>bebb*-»g«we>grrtï «Mn xicbop •Jie taMM-w^airtin) lot IHSI grawoem^ &a^ »x»r W ssbtSjgioM IC ﻫ^-»c», fiij A I U M * W e f i « m g<ftxli» ptsxl« {«-bsd wsarfaij dt

i

den « r r d e i» sW W r g , H«l»t«4» c-n

. mtiu ren mrvtmt: t Aroe M*jlt ««» I M I C » VxUtfH » » •

Z»*d,'Üjkru iraVieu.

Atl^Mits vei-talCB r » » ï « « j m9*t Uaeom j » -

LATERE BiCRlCTB^. - t>ew*^m»Vt^*wi ï»»^ 1 9 r e » w i j k CR »cW» (ie l-wri: jrotrf« DvMt^be )»0^»Ml*wrïïr» e» D r a c «-«ig TO«rb«-lMK«ï «•«ril: M Ü •GMM'drie t » » a » ^ K gc-*ÏMrB, f*KdcT tMCpfa^Fïng, ii-»l 4 w «Kil W M I I ; tijrf»'» »s »«•» m<lM-» k » « word*-» o p gr-Ergf).|>ea«rto£«bvlacttt«f«nmJh(ti»iMii^tIcHopbM>tli-s, n c w r i j k , i r g t d a l ca i l c i k be^-^g gcMMiie»» d«efc t^ «ïct ^rriocfate g»eclf-rcM, •«!}«•( gtrfrsfiioecnjl w n r t l e * - D< «CMBIMS ^^*^f b*:fI» eca ii»i-*»pcr*cb tOjgtloMiac» w tti (!« »r«4r:r|Hreit«HS»ïrrR etct v»*t^et r c » r r « r , dac\t «ircbi» t s WgiwrcJ ailR--»f|»roi<riJ. ;(-m»tigtlWti) d».-r W g c w » bcrigti-i» ai» Towtji *«»» 23 ' ' ' ^ » j i ^ ** t a » c i * c a bc) gm>»crRtï«*>ct>t aik};t%r r t t d « MUHtr^cnU-ii e*;»* «ebtS.o^c^ie«-« ïoy-le ^laf, I M i ( 3 a 4 grfctnRc^ dam « f r t n t t n i r r i b g <r»l b«-L»en rc-kf-nca k » a . iiag««. V « c r n e n »icr »fX^D3»*»*te statttmtrn lïcbbea xicb •» k'ijfï a*t »«cbt r r c t l t O B d C w o r p r » . &«». C i h » * i * « , howfótriiii-r « x M t i r a •p*i»».ii, ïbeifi »«r!»f ^tlucr^zm om b e i r<-ge»Uclt»p I e 1 OM r r n puHti*en •nrrl»ie«. i c r Kf<c it »ti.soo

BUiTENL&MDSCHE BEBIGTEN. i r w n j k g»^*;»» gef i j Kttilfti «ati «Ie ta ticu IMttfcitcfl

ytordi EM^ UT uk ie rrgrri«gtr» »a« iucii*ef i*f! re»* ••1* Irgco «I»t d« •vrrra, maar bet jru'tl trrag Uten iIa«»o*e» It den

dv i ^ j ^ r t i d e gc^ht^UcBt»: i^xn dfi»»ler, d i e »»»oe tïc K'a«icfae yfiJBee «;trBge*e»«tgd.« bewBiKlcriug lp«*i»rrde, gt»5»«T»«-B H>} bvT«i)Hf4r«kiic1t|i«lat i»<re ficfccbc» osdc Uarile»)>x mm tiim bjli t a <Ss k ü t ioa4«-» geirgtl w u r t i e n , i * eHe hand «frne. De m»K «irrf« e» bef h j k «a de t w c r S'-wcbc» -rutréc» ».»a d« b r ^ r ^ r e r ^ c t v c r g r ^ e v e » . U t n j z r g t d e e r n . 'ii»^mmeertOi»m g«ct)«'B w l | a t e l>egravrts i > e d t B r d e r kj»«»er «jiwtie» dt*ode giwg Ba l l i «

op!geii«4n«s f a ^ t a o r l t j k m e t »aaw«iKl*ag * » B a l t e r U I i B M t i E r r i m vm d e pcrj«a«»««'er«i«*eïii>)Etc d o c a g c i u k )krm- Ö p « f r r i r l t j k ü b r t , dat ewgeveer T 6 i l e * e m i r t > j e i , a» 4e i>Kt4ekVmgvaa<Iito»g«w«»»bedrog, o & m i d i l c l i j k » U dfteaHbodva b i j 4 « oJ&ciervii üatiteaM u j a g c i r e d e n . lm «ca «ter r r ^ m e a t e a U d ï t bet gcvaï b i j i t o i S c i e r e o , & ^ «e« d e r geaerxat* ï u t l z a t k e«a *rott«reIijk m U t U t r esc»if«« »ij4 »U »<iitij^t*t gerangeerd, teen w e n l o t d a «MdëVlttBg 1i>*»(B, d»i d* ka»{^>« «daitBÜirikiie-klerk KJMTJ J « a c G . beetle, eabatre ov4cr« t o t a c a w c l g e i e i e a tnHcgrriit>Bi4 b» boot^drn, — IV«er tt»gen w «*» kï»<ier«»et<t^ dïe aabij N c w q a a j w a * 4 r l 4 e « I e r boogt* vaa tOS *pe%. «aa <tc n>t4es op b e t nrmmd ge*»iIt-B, asaar doar ba«'e« c n a o t t s e a r a k * o o r i r e t ^ e t i e r i s g h e w t a r d t t l e w i i f l dexeaicbeiHleT b - t «sUea w i j d wi*f»re«Ule, m e i d>t gevotj*. d a t v j , b o e w t i eeaign » getcboVt, d c a n e g a»»r I»»* t e voet Ikosde aSeggea.

SINKENL&NOSCHE BESIGTEN. S C H I K D A M , 3 A t t f u i t a t 1861. M. Z<*a4«g» in d« <0(H'«Mtdag•g1><i^trll«1^öcft! i^tPg d e ï fiif-d. Hervwrmdc genteeate , beeft , t a d e grootd k e r k atbier, d e be»e«itgiag | d a a l * gebad »aa dtrn b c c f F. f l a v e r K b t n ü t t « meaw berecpea p r r d ï k a u t b i j dcce gea»ee«4e. De iEMyr(lt{;(»g geMrbieddedoor d e o o t t U n g i »»a I » c r naaf Am»letd3W «etUokl;en leeraar F . Éi, A . Pawieiieek. «'s l u t k * aaar d e w o u r d e t t { G>r. S Ï t S . 0 e * •«ewd* deed de b^*ei<t){de u j a e iairede met eeae r e d s aaMT aaaieï^titag vka t ï (i^or, ] 2: 19^. U e i m ï t n e k c f i g e b o a w . a o o w e l d e » voormiddag* a t i des a«ot>d«. toa de t a t o j k opgekoatea «cbare naanireiijkn bc*' • a U e a , w**^r grootc bet»iig«eU(»g i a b t t d e pii-gïtgbrtlea door o»»erdeeïdc aandacht c a eroHige ttcoasaiog xoo Ercffead bevrrtcB w e r d . — Ken jangeitng,eeB »al t r e r o p eea baodwagCD r c f » o t r c n d e , bad gi»terea, aan d e HoufdMraatalbjer^ b e t oageiuk (c waUea. I t r t T K I leergt.eed d a a r b i j t e r s g v a » de» Wage» ea iw»et bi.'» «aa b e l boofd i c c r « r a i t i g c k w e t $ » f r a b r b b e a bexorgd. — Gwtertrn U c c a «puelifEgbaler^ t t e n b B t t e a d e i o

atad, Ta» Mjae •cbooW'lalle'SdktvgeViireVette^Nitna p U a t » ; ia»»r Itij W t B»is»aM «ter l e r l , 1,431 ucb e r t t ^ l U i »

i r i i l»Dt

van waarachtigen burgerzin, van menschenliefde"; een godsdienst, kortom, die voor hem het bindmiddel bij uitstek was, dat bij alle maatschappelijke turbulentie die de tweede helft van de negentiende eeuw zozeer beroerde, de samenleving bijeen zou kunnen houden. Het zou allemaal heel anders lopen. En van HaverSchmidts - achteraf beschouwd wat naïeve - ideaal van een organische standenmaatschappij waarin een ieder zijn naaste zou liefhebben als zichzelf, is bitter weinig terecht gekomen. Maar met dat naïeve idealisme is HaverSchmidt wèl gekenschetst als een optimist, en niet primair als de eenzelvige zielepoot die er later van hem gemaakt is. Het neemt allemaal niet weg dat HaverSchmidt - grotendeels in de steek gelaten door zijn religieuze geestverwanten en verfoeid door het gros der orthodoxe hervormden die hem als hun persoonlijke vijand beschouwden - in die beroete jeneverstad uiteindelijk in een treurig isolement belandde. H e t zal hem diep teleurgesteld hebben dat hij in kerkelijk opzicht alleen kwam te staan, maar waarschijnlijk veel meer nog, dat ook de maatschappelijke activiteiten waarvoor hij zich met hart en ziel had ingezet, op den duur verliepen. Wellicht is het al met al aannemelijker dat de alleszins begrijpelijke frustraties over de kennelijke onbereikbaarheid van zijn godsdienstige en maatschappelijke idealen het belangrijkste motief achter zijn wanhoopsdaad vormen, dan dat 's mans aangeboren melancholie of de obligate vereenzelviging van HaverSchmidt met zijn hypochondrische alter ego Piet Paaltjens daarvoor de enige en afdoende verklaring zouden bieden. Maar wie zal zoiets honderd jaar later nog met absolute zekerheid durven zeggen?

In het kader van de HaverSchmidt-herdenking verschenen bij uitgeverij Qucrido: Piet Paaltjens, 'Snikken en grimlachjes', f29,90; Franfois HaverSchmidt, 'Familie en kennissen', f49,90; Franfois HaverSchmidt, 'Winteravondvertellingen', f49,90; Rob Nieuwenhuys, 'De dominee en zijn worgengel', f49,90. Het Fonds Historische Publikaties Schiedam publiceerde, in samenwerking met de Stichting Franfois HaverSchmidt-herdenking: H. Noordegraaf, Franfois HaverSchmidt en Schiedam, f 2 5 , - .

onder water te n)ace«n!est.»aB de overxKde. v u MAGAZINE MAART 1994

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen