VU Magazine 1994 - pagina 33

Hardnekkig is de gedachte als zou de westerse w^ereld geheel op eigen kracht een \*^etenschap hebben ontwikkeld die m e t haar rationalisme en technologische verfijning de kroon spant. De w^erkelijkheid is anders. D e westerse wetenschap is schatplichtig aan de baanbrekende w^etenschappelijke inzichten van m e t n a m e Arabische oorsprong. D a t geldt vooral het terrein van de astronomie.

ten vechten, is er nu tijd voor de consolidatie en voor het besturen van een wereldrijk dat m het westen door de Pyreneeën en in het oosten door Constantinopel (Byzantium) wordt afgebakend. Het nomadenvolk dat in 622 door Islam-grondlegger Mohammed werd aangespoord tot het voeren van een heilige oorlog (Hegira), heeft er dan nog geen eeuw over gedaan om grote delen van het gebied rond de Middellandse zee aan zich te onderwerpen. De Arabieren maken zich na hun krijgsoverwinningen al spoedig ook meester van de kennis. Nog geen anderhalve eeuv/ na de Hegira stuurt een van de heersers van dit volk, de befaamde Haroen al-Rashid, agenten naar Byzantium om Griekse manuscripten te vinden, ter vertaling in het Arabisch. De zoon van Haroen, al-Mamoen, richt daartoe aan het begin van de negende eeuv^ in Bagdad het Huis der Wijsheid op, een wetenschappelijk onderzoeksinstituut dat zich bezighoudt met vertalingen en wetenschappelijk onderzoek in het algemeen. Haroen al-Rashid is lid van de dynastie der Abbasiden, afstammelingen van een oom van Mohammed, die uit veiligheidsoverwegingen liever vanuit Bagdad in Perzië dan vanuit het Arabische schiereiland zelf regeren. Vanv/ege een gebrek aan eigen intelligentia, nodig om de bureaucratie van het v/ereldrijk draaiende te houden, nemen de Arabische regeerders veel Perzen in dienst. Een aanvankelijk gebrek wordt daardoor in wetenschappelijk opzicht een belangrijke sprong voorwaarts. De Perzen vormen namelijk de verbindende schakel tussen de hellenis-

tische wetenschappelijke kennis en de Arabische leergierigheid. Zelf waren de Perzen onder hellenistische invloed geraakt door naar Perzië geëmigreerde Nestorianen, een christelijke sekte die vanwege vervolgingen gevlucht v/as. Dat zij uiteindelijk ook in de Arabische wereld de nodige invloed hebben blijkt onder andere daaruit, dat het eerste hoofd van het Huis der Wijsheid een Nestoriaan is.

Navigatie De jacht van de Arabieren op Griekse wijsheid is in eerste instantie op zuiver praktische kennis gericht. Astronomie en ook wiskunde vallen duidelijk onder die categorie. In een tijd waarin het nog als vanzelfsprekend geldt om uit de situatie aan het firmament af te lezen wat ons in de wereld daaronder te wachten staat, is het voor een heerser uiteraard van levensbelang toegang te verkrijgen tot deze 'kennis der hemelen', al is het maar om tegenstanders in het machtspolitieke spel een stapje voor te zijn. Astrologie - de kunst om vanuit de stand der hemellichamen de toekomst te voorspellen of voor bepaalde handelingen gunstige tijdstippen aan te geven - kan echter niet worden bedreven zonder een ruime kennis van de loop der planeten, sterren en zon. Wie astrologie zegt, zegt daarom ook astronomie. O m die reden vertalen medewerkers van het Huis der Wijsheid al spoedig de 'Syntaxis Mathematica' van natuurkundige en filosoof Ptolemeus (circa 85 tot 161 na Christus), een zelfs nog in de achttiende eeuv/ gebruikte hellenistische tekst op het gebied van

de astronomie. In het westen is de Syntaxis beter bekend onder de Arabische naam 'Almagest'. Naast veel astronomische theorieën bevat de 'Almagest' een tabel met de posities van meer dan duizend sterren in de vorm van hemelcoördinaten. Deze tabel kon niet alleen voor astrologische doeleinden gebruik worden, maar ook voor navigatie en theoretische astronomie. Voor de Arabieren v/as de astronomie echter niet alleen de dienstmaagd van de astrologie. Zo komt Vasco da Gama bij zijn reis rond Afrika (1498) tot de ontdekking dat de Arabieren die hij aantreft op de uitgestrekte Indische Oceaan, navigeren aan de hand van de sterren. Blijkbaar hadden zij gevolg gegeven aan wat er in de door Mohammed opgetekende Koran v/as geschreven: "Hij (Allah, J.V.) heeft de sterren voor jullie aangewezen, zodat jullie jezelf daarmee kunnen begeleiden in het donker van land en zee. Voor de mensen die kennis hebben, hebben we de tekens duidelijk gemaakt."

Maanmaand Een andere toepassing betreft de kalender. Mohammed bepaalt in de Koran dat het jaar uit precies twaalf maanmaanden moet bestaan. Hij doet dit om paal en perk te stellen aan het misbruik dat sommige heer-

Het astrolablum: een hellenistische vinding die door de Arabieren werd overgenomen en verfijnd, en tot na de Middeleeuwen de Europese wetenschappers en ontdekkingsreizigers de weg bleef wijzen op sterrenkundig gebied.

31 v u MAGAZINE JANUARI 1994

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen