VU Magazine 1994 - pagina 238

((

Ik kreeg het er steeds beroerder mee. Het had er ook mee te maken dat ik mijn roots had gezocht - en gevonden. Dat veldwerk was voor mij een indringende, ontredderende, desoriënterende ervaring. yy

je doen als iemand waarvan ze denken dat hij gelooft. Ik zal nooit vergeten hoe een ouderling me vroeg welke tekst ik zou gebruiken wanneer iemand de kerk de rug toe wilde keren. Ik voelde me in toenemende mate rot." H

Is dat aan de andere kant niet het ideaal van de antropoloog: volledig deel uitmaken van de gemeenscha]) die hij bestudeert? "Er wordt een soort mimicry van je gevraagd, en soms gaan antropologen inderdaad helemaal native. Maar ik kreeg het er steeds beroerder mee: ik speelde toch met voor die mensen ultieme waarheden. Het had er ook mee te maken dat ik mijn roots had gezocht - en gevonden. Dat veldwerk was voor mij een indringende, ontredderende, desoriënterende ervaring." Verrips woonde in 1970 en '71 in Ottoland. De neerslag van zijn ervaringen, zijn dissertatie 'En boven de polder de hemel; een antropologische studie van een Nederlands dorp 1850-1971', verscheen pas in 1978. Verrips; "Pas toen ik er overheen was, kon ik afstandelijk mijn verhaal opschrijven. Ik heb mezelf er zoveel mogelijk uitgeschreven, mezelf weggegumd uit het boek. Behalve in één voetnoot, waarin ik beschrijf wat ik meemaakte in een tot kerk omgebouwde fietsenmakerswerkplaats waarin een orthodoxe predikant sprak. Die voetnoot is heel venijnig, daarin maak ik die man eigenlijk belachelijk, zoals hij met zijn vlerk over de kansel hangt en een onsamenhangend verhaal ophing in onbegrijpelijk jargon. Ik had daar makkelijk door kunnen schieten en een werkelijk satanisch beeld van die man kunnen schetsen. "Ik heb ook niet veel geschreven over de dubbele moraal, over de manier waarop ze misstappen in de morele sfeer opvingen. Ik heb talloze gevallen geboekstaafd waarin behoorlijk gelovige mensen, ook dominees, in de fout gingen. Hoe de dominee - dat werd dan met smaak verteld - in een kippenhok was betrapt met een vrouw. Dat was natuurlijk een schande, maar in bepaalde kringen zei men dan dat die twee el-

kaar zo goed konden vinden op het gebied van het geestelijk leven. 'En is het niet zo dat de kinderen des Heeren het zwaarst worden bezocht?' De misstap werd dan dus gezien als bewijs dat ze tot de uitverkorenen behoorden." H

Kan een antropoloog wel objectief een samenleving bestuderen als ze zulke heftige negatieve gevoelens in hem losmaakt? Kun je dan niet beter naar de Trobriandeilanden gaan? "Het is niet makkelijk. Toen ik onlangs in Ghana was, dacht ik: ik ben wel stom geweest door destijds de Alblasserwaard in te trekken. In Ghana is ook alles watje hoort en ziet anders. De verbazing is er elke dag weer opnieuw. In Ottoland en bij mijn onderzoek onder binnenschippers moest ik mezelf vaak forceren en me afvragen: wat is er nu zo bijzonder aan?" Het calvinisme liet Verrips ook na zijn proefschrift niet los. In het Sociologisch Tijdschrift schreef hij in 1987 over drie religieus geïnspireerde moorden in calvinistisch Nederland: een mensenoffer in Meerkerk, het drama aan boord van een Katwijkse logger en de moord te Appeltern, waar anno 1900 een dolle prediker die zichzelf voor Christus hield een boerenknecht de hersens insloeg omdat hij dacht dat de duivel in hem was gevaren. Drie bloedige moordpartijen in een orthodox christelijk milieu, aangewakkerd door overspannen heilsverwachtingen en begaan in een collectieve vlaag van verstandsverbijstering. In zijn bijdrage interpreteerde Verrips de moorden als offers en zocht hij de uiteindelijke oorzaak in de drukkende seksuele moraal. Hierop volgde een polemiek, waarin Verrips verweten werd dat hij het calvinisme te zwart afschilderde en te veel waarde hechtte aan de culturele achtergrond van de daders. Psychiater Rigo van Meer gaf de antropoloog een reprimande: Verrips had over het hoofd gezien dat de moordenaars psychotisch waren, vermoedelijk schizofreen. Godsdienstige wanen, aldus Van Meer, zijn typisch voor schizofrenie; het bloedvergieten was in deze gevallen dus niet te v/ijten aan de cultuur; die was niet meer dan decor. De omstanders interpreteerden de wanen als godsdienstig, omdat ze daarin allerlei elementen hoorden waarmee ze vertrouwd waren. Verrips repliceerde dat Van Meer geen oog had voor de cultuur, die volgens hem de inhoud van de wanen bepaalde. Verrips haalt ook het doodvonnis van Salman Rushdie erbij en concludeert: "Dit geval leert eens te meer dat religie mensen niet alleen kan oriënteren en formeren, maar ook zo kan desoriënteren en deformeren, dat ze tot de vernietiging van anderen kunnen oproepen en daartoe in bepaalde gevallen ook werkelijk overgaan." Calvinisme, schrijft Verrips - die een zwak heeft voor woordgrapjes -, verwerd op de Katwijkse logger en in Meerkerk en Appeltern tot "fe///-vinisme". Een woordspeling die hij ook graag in de titel had geplaatst, maar dat vond de redactie te cru.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen