VU Magazine 1994 - pagina 347

VAN DE ÏWETENSCHAPPEN Wie vraagt naar de oorsprong van de moderne wetenschap wordt steevast doorverwezen naar de tv/eede helft van de zeventiende eeuw; geen twijfel mogelijk. In deze periode kreeg de klassieke mechanica vaste grond onder de voeten. The scientific revolution. De mechanisering van het wereldbeeld. Vele natuurwetenschappers, onder wie beroemdheden als Nicolaus Copernicus, Johannes Kepler, Galileo Galilei en Isaac Newton, veroorzaakten een Umwertung aller Werte. En wie kijkt naar de vruchten van hun werk kan niet ontkennen dat er natuurwetenschappelijk gezien in de zeventiende eeuw belangrijke vooruitgang is geboekt. Zo zette bijvoorbeeld Copernicus de wereld haast letterlijk op zijn kop. Zijn heliocentrische wereldbeeld, met de zon als stralend middelpunt, vond echter nog weinig gehoor. Het waren Kepler en Galilei die bevestigden dat niet de zon om de aarde maar de aarde om de zon draait. Kepler zocht en vond bovendien de mathematische structuur van het planetenstelsel. Galileï's experimenten met vallende voorwerpen zouden een ware wetenschapsrevolutie ontketenen. En Newton vervolmaakte de mechanisering van het wereldbeeld. Hemel en aarde waren volgens hem aan dezelfde universele wetten van de zwaartekracht onderhevig. En het bleef allemaal ook niet zonder praktische betekenis. Zonder deze T>vetenschapsrevolutie zou de Industriële Revolutie nog lang op zich hebben laten wachten, zou het sterftecijfer heel wat hoger zijn geweest dan nu het geval is, en zouden we nog nooit van ijskasten, computers en faxen gehoord hebben. Het Aristotelische wereldbeeld, dat tot dan toe de dienst had uitgemaakt, lag aan diggelen. Kort samengevat: de wetenschapsrevolutie uit de zeventiende eeuw lijkt de belangrijkste gebeurtenis sinds de kerstening van Europa.

Herwaardering Lijkt. Want deze ooit als onomstreden beschouwde constatering staat meer en meer ter discussie. O p de belangstellende leek zal een dergelijke relativering wat verwarrend overkomen. Zijn de gravitatiewetten van Newton soms ongeldig verklaard? Het antwoord luidt: zeker niet, ook al is sindsdien de relativiteitstheorie langszij gekomen. Waren de aartsvaders van de natuurwetenschap wellicht minder modern dan gedacht? De geschiedenis van de natuurwetenschappen wordt aUang niet meer verteld als het verhaal van de vooruitgang die rechtstreeks van onwetendheid naar verlichting voerde. Zo is het beeld van de duistere middeleeuwse kwakzalvers allang achterhaald. En met de herwaardering van de middeleeuwse wetenschappen ging het licht van de grote Galilei en Kepler iets minder fel stralen. Maar er is veel meer aan de hand. De vraag naar de juistheid van natuurwetenschappelijke ideeën is geen uitgangspunt van studie meer. Een voorbeeld: Boyle's onderzoek naar het verband tussen het gewicht van de lucht en het bestaan van epidemische ziekten is nu gewoonweg van belang omdat Boyle het zelf belangrijk vond. Was voorheen de hedendaagse natuurkunde de maatstaf voor de geschiedschrijving van de natuurwetenschap, tegenwoordig wordt het denkraam van de natuurwetenschappers zelf, in het perspectief van hun tijd, bestudeerd. En dat raamwerk was heel wat breder en omvattender dan eerder wel is aangenomen. A man of science was in het verleden immers geen natuurkundig specialist, maar iemand die alle wetenschappelijke terreinen tot de zijne rekende, van archeologie tot wiskunde. Z o iemand hield zich bezig met het houden van bijen, de oor-

sprong van de Chinese taal en met de bijbelse interpretatie van muziek. Z o IS het maar zeer de vraag of Isaac Ne'wton zijn natuurfilosofische werk, de 'Philosophiae Naturalis Principia Mathematica', zelf wel als zijn meesterwerk heeft beschouwd. Hij heeft een grote hoeveelheid ongepubliceerde geschriften over de alchemie, de chronologie van de oudheid en de bijbelse theologie achtergelaten. Dit feit bevestigt het standpunt van hen die hem omringden, dat hij hieraan meer belang hechtte dan aan zijn 'Prmcipia'. Als dat zo is, zou dat, volgens de huidige maatstaven van de wetenschapshistorie, gerespecteerd moeten worden. Newtons ideeën over bijvoorbeeld alchemie mogen in dat geval zeker niet als onwetenschappelijke gedachtenspinsels terzijde worden geschoven. Alleen dan wordt ernst gemaakt met het uitgangspunt dat niet de h e dendaagse grenzen van de natuurwetenschappen het ijkpunt moeten zijn in de geschiedschrijving van de fysica, maar de grenzen waarmee de revolutionaire wetenschappers van weleer zich geconfronteerd zagen.

Empirie Sinds mensenheugenis is er binnen de wetenschapsgeschiedenis een discussie gaande tussen internalisten en externalisten. Internalisten zijn meestal exacte wetenschappers die uitsluitend oog hebben voor de inhoudelijke aspecten van de natuurwetenschappen. Externalisten, van huis uit meestal sociale wetenschappers, kijken vooral naar de onderlinge invloedsrelaties tussen de maatschappij en de wetenschappelijke praktijk. Internalisten en externalisten bezien elkaar met wantrouwen. Volgens internalisten hebben de sociale wetenschappers weinig begrepen van de natuurkunde. En tot overmaat van ramp, zo menen zij, volgt na hun sociologische onder-

37 v u MAGAZINE SEPTEMBER 1994

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen