VU Magazine 1994 - pagina 182

«taiw

MarkTraa

WAOmN DE KNAL E

r is een tijd geweest dat ik droomde van sterrenkunde. Ik leunde zwaar achterover op een Ikea-stoeltje, ergens achterin een zaaltje in de uitbouw van een volkssterrenwacht. Een loeiend heteluchtkanon blies warmte naar een dozijn bezoekers, dat net als ik onderuit gezakt knikkebolde bij een diavoorstelling over de Wonderen van het Heelal. De voorstelling vormde het slechtweerprogramma van het observatorium. Als het bewolkt was op de woensdagavond, werd deze diaserie tevoorschijn gehaald. En het was altijd bewolkt op de woensdagavond, zo ver ik me kan herinneren. Ik kon de Wonderen van het Heelal wel dromen. Ik dacht aan de avond ervoor, toen ik vrij zicht had op het uitspansel maar geen telescoop bij de hand had. Ik dacht alvast aan de avond erna en wist nu al dat het ook dan stralend sterrenweer zou zijn.

De veertien Westerborkse radiotelescopen staan op scherp: in juli hopen ze vuurwerk te registreren in de dampkring van Jupiter.

Er is kosmisch vuurwerk in aantocht: in de derde week van juli ontploft een komeet in de dampkring van de planeet Jupiter. De grote radiotelescoop van Westerbork staat op scherp om voor het oog onzichtbare signalen op te vangen. Opw^inding op een radiosterrenwacht waar men doorgaans 'tijdloos' onderzoek verricht. v u MAGAZINE MEI 1994

Dat zou vast en zeker aanhouden tot volgende week woensdagavond; vlak voordat de sterrenwacht de poorten voor het publiek zou openen, zou het wolkendek zich wederom hermetisch sluiten. O p weg naar de radiosterrenwacht in de bossen bij het Drentse Dwingeloo laat ik de onvermijdelijke maartse regen- en hagelbuien echter rustig op de auto kletteren. Een diaserie, dat wist ik bij voorbaat, zou me bespaard blijven. Een radiotelescoop is waarschijnlijk het enige astronomische instrument dat nauwelijks weergevoelig is. Een radio-antenne is hooguit mensgevoelig. De meeste verstoringen in de metingen van een radiotelescoop worden veroorzaakt door radio- en (draadloos) telefoonverkeer en elektrische ontladingen in de nabijheid. O m die reden is het terrein van de radiosterrenwacht niet toegankelijk voor gemotoriseerd verkeer; de vonken van bougies kunnen al voor een uitslag in de meetapparatuur zorgen. Passanten worden geacht dit deel van de Boswachterij Dwingeloo lopend te doorkruisen. Een smalle asfaltweg voert naar de sterrenwacht, die zich bevindt aan de rand van het dennenbos en oogt als een legerkamp. Wetenschappers, technici en ondersteunend personeel huizen in lage barakken. De vertrouwde ronde koepel van een sterrenwacht ontbreekt; het enige object dat iets van de bestemming van het complex verraadt is een huizenhoge schotelantenne die uitkijkt over een vlak Drents heidelandschap.

DJoepiter Na zijn in gebruikneming m 1956 behoorde deze vijfentwintig meter grote radiotelescoop jarenlang tot de krachtigste ter wereld; nu wordt hij alleen nog voor het grove verkenningswerk aan de hemel gebruikt. In 1970 opende koningin Juliana de zogeheten Synthese Radio Telescoop nabij het dertig kilometer verderop

gelegen Westerbork, bestaande uit twaalf (later veertien) telescopen elk zo groot als die van D^vingeloo en door hun onderlinge verbinding goed voor metingen die alle voorgaande overtroffen. De antennes staan over drie kilometer in een lange rij. Door de draaiing van de aarde ontstaat een grote 'ronde' radiotelescoop van eenzelfde diameter. Het uiteindelijke plaatje dat de radio-astronoom gebruikt, is samengesteld uit de veertien afzonderlijke signalen van de telescopen. De astronomen die 'Westerbork' gebruiken, werken in Dwingeloo. Hun aandachtsgebieden zijn divers, maar zelden actueel: wat maakt het uit of een hemelse radiobron die al eeuwenlang signalen uitzendt, dit jaar onder de loep wordt genomen of pas volgend jaar? Het maakt het des te opmerkelijk dat de veertien radiotelescopen van Westerbork tussen 16 en 22 juli gericht staan op de planeet Jupiter, in afAvachting van maar liefst 21 geweldige explosies. Dr. Richard Strom kan zijn verrukking over dit zeldzame kosmische verschijnsel moeilijk verbergen. Strom, een astronoom van Amerikaanse afkomst, werkt al sinds 1970 in ons land; eerst bij de Leidse sterrenwacht en sinds 1975 in Dwingeloo. Hij zegt 'DJoepiter' in plaats van 'Jupiter', maar verder is zijn Nederlands nagenoeg perfect. Handenwrijvend beschrijft hij wat er gaat gebeuren als brokstukken van komeet Shoemaker-Levy de dichte atmosfeer van Jupiter induiken. "Het is een geweldige hoeveelheid energie die vrijkomt. Ik heb het niet precies uitgerekend, maar het is vele malen meer dan een kernexplosie. Het verschijnsel is vergelijkbaar met wat er in de aardse atmosfeer gebeurt tijdens de ontploffing van een atoombom."

Rimpeling Het aardige is dat niemand weet wat er precies gaat gebeuren met Jupiter tijdens het bombardement van de grote klonten steen en ijs. Slaan de brokstukken te pletter? Schieten ze dwars door de gasvormige planeet heen? Knalt Jupiter uit elkaar? Of laten ze slechts een rimpeling na in de woelige atmosfeer van de grootste planeet in ons zonnestelsel? Strom houdt het voorlopig op het laatste. "De komeet gaat vrijwel zeker volledig op in de atmosfeer. Als hij diep onder de wolkenlaag ontploft, zou je v u MAGAZINE MEI 1994

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen