VU Magazine 1994 - pagina 255

ten zijn geweest tussen Hitler en de New-Age-achtige scene in de jaren twintig in Duitsland. Uit die scene zou Hitler zijn begrip 'Het Derde Rijk' ontleend hebben. In hoeverre die beïnvloeding inderdaad zo rechtstreeks verlopen is, kan ik niet overzien. Niettemin is de neiging om tot drie te tellen in alle vormen van organisch maatschappijdenken onmiskenbaar aanwezig. In de oersamenleving, het eerste rijk, was alles nog goed en leefden de mensen in harmonie en vrede met elkaar. In de moderne samenleving, het tweede rijk, is het mis gegaan. N e w Age situeert daar een hele reeks van tegenstellingen en splitsingen; tussen natuur en cultuur, ratio en intuïtie, wetenschap en mystiek, mannelijk en vrouwelijk. In het nieuwe tijdperk, het derde rijk, zijn alle tegenstellingen opgeheven; we komen in een tijdperk van 'non-dualistisch denken', beleven de eenheid van alle dingen en leven in een diep gevoel van verbondenheid met alles wat bestaat. Fascisme en N e w Age hebben op hun beurt veel ontleend aan de romantiek, de organische maatschappijfilosofie bij uitstek. Ik zou de romantiek, naast het liberalisme, als de tweede stamvader van N e w Age willen betitelen. En om het in familieverhoudingen te blijven uitdrukken; het fascisme is wat mij betreft het afzichtelijke neefje van N e w Age. Paria Romantici leefden in onvrede met de eigen tijd en zij zijn vrijwel zonder uitzondering anti-democratisch geweest. De romantische kunstenaar acht zichzelf een uniek individu, ver verheven boven de platvloerse massa. Democratie daarentegen is de terreur van de meerderheid, het verstandige inzicht dat het moet afleggen tegen de kwantiteit van de getelde stemmen, de overheersing van de subtiele individualiteit door het kudde-instinct. D e politieke erfenis van de romantiek is evenwel dubbelzinnig. Schrijvers als Flaubert en Multatuli bijvoorbeeld zijn notoire anti-democraten, niettemin hebben zij als weinig anderen bijgedragen tot versterking van de democratie. De romantische kunstenaar ziet zichzelf als een paria in een samenleving waarin de middelmaat regeert. Daarom identificeert hij zich met andere niet-mid-

delmatigen, met het uitschot van de samenleving; met gekken, hoeren, boeven en slaven. De romanticus kan geen onderdrukking verdragen. En daarin ligt zijn grote maatschappelijke betekenis. De romantische opstandigheid, schreef Huih Drion, "is het gist dat alleen in staat is het kompakte deeg van de maatschappelijke conventies luchtig te houden." De romantiek hangt aan elkaar van de onopgeloste en onoplosbare spanningen. Daarin ligt, naar mijn idee, het grote verschil met N e w Age. De romanticus voelt de verscheurdheid van de moderne samenleving aan den lijve. Hij wandelt door woeste berglandschappen en bewondert de natuur. Hij zou zich zo graag één willen voelen met die natuur. Hij heeft zich afgezonderd van de menselijke gemeenschap maar hij hunkert naar erkenning van diezelfde gemeenschap; zou erin opgenomen willen worden en erin ondergaan. Dan zou het dualisme opgeheven zijn, de tegenstellingen met elkaar verzoend. De romanticus weet echter dat zo'n verzoening niet mogelijk is. Als hij werkelijk zou opgaan in de gemeenschap of de natuur, zou hij zijn individualiteit moeten prijsgeven. En op zijn individuele bijzonderheid is de romanticus juist trots, hij koestert de eigen eenzaamheid en onbegrepenheid als een kostbaar kleinood. Het zou niet eens kunnen, die eigen individualiteit ongedaan maken. Z o als je het fietsen niet kunt verleren. Romantische kunst is altijd tragisch. Woest zinderen de emoties en de instincten, ze denderen met tomeloos geweld door het dunne vliesje van de rede. Harmonie, evenwicht en verzoening zijn mooie idealen, maar helaas niet van deze v/ereld. De romanticus is een getourmenteerd wezen. Hij moet leven temidden van verscheurende gevoelens, temidden van uiteenlopende krachten die hij onmogelijk in het gelid kan krijgen. Levenswil N e w Age is het schaapachtige kleinkind van de romantiek. Streven naar eenheid, heelheid en verzoening? Kan allemaal geregeld worden. Innerlijke vrede? O p bestelling leverbaar. N e w Age heeft niets tragisch. Het duidelijkst wordt dat voor wie wel eens naar New-agemuziek geluisterd heeft. Zacht ruisende, einde-

loos voortkabbelende klanken; muziek die zich niet opdringt en de heftige klank nadrukkelijk schuwt; een muurbloempje dat zich niet in de spotlichten durft begeven. Vergelijk dat met de romantische muziek van bijvoorbeeld Mahler waarin m o menten van serene kalmte afgewisseld worden met de meest heftige uitbarstingen en donderend geweld. De aanhangers van de N e w Age bepleiten non-dualistisch denken. Verzoening van tegenstellingen en een alomvattend gevoel van verbondenheid. Het klinkt allemaal heel nobel en idealistisch. JVIij is echter het verscheurde gevoel, het dualistisch denken, sympathieker. In ieder geval kolken de werken van de getourmenteerde romantici van de levensdrift. De verzoening van de N e w Age is daarentegen een ietwat merkwaardige; de gelijkmatigheid heeft iets doods. De levenswil is verzwakt geraakt. Het cardiogram vertoont geen uitschieters naar boven en naar beneden meer, maar begint uit te monden in een lange rechte streep. N e w Age straalt de rust en vrede van het kerkhof uit. Liberalisme en romantiek hebben in eendrachtige samenwerking een vreemde nazaat voortgebracht. Een nazaat die aan de haal is gegaan met de 'wijze v/oorden van de voorouders, ze geradicaliseerd heeft en de betekenis ervan heeft omgedraaid. Wees een individu, predikte de verlichtingsliberaal, gebruik alleen je eigen verstand en neem van een ander niets zomaar voor waar aan. Dat is goed, zegt de hohst, ik ga alleen uit van mijzelf; ik hoef alleen maar naar binnen te kijken en probeer mijn diepste gevoelens, intuïties en ervaringen op het spoor te komen. Alleen die zijn waar. Kon ik mij maar één voelen met de natuur en deel uitmaken van een gemeenschap, jammert de romanticus. Geen probleem, zegt de holist, we gooien er een therapietje tegenaan en alle pijn is weg. D e mondigheid van het liberalisme slaat om in een klakkeloos geloof in elke gril. De gekwelde levendigheid van de romantiek verandert in een gelukzalige doodsheid. N e w Age is een eigenaardige spruit van liberalisme en romantiek. Een lichtelijk lachwekkende mutant.

v u MAGAZINE JUNI 1994

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen