VU Magazine 1995 - pagina 560

OP DE PLANK Jolande Withuis, 'De juik van de kosmonaute: ovei politiek, cultuur en psyche', Boom f. 38,50. Een bundeling van artikelen waarin de grote thema's van deze eeuw aan de orde komen: de Tweede Wereldoorlog, de Koude Oorlog, het communisme en de emancipatie van vrouwen. Steeds gaat de schrijfster daarbij na wat de consequenties van deze gebeurtenissen waren voor de verhoudingen tussen de seksen. Zo heeft ze het onder andere over de langdurige 'sociale amnesie' ten aanzien van seksueel geweld in de Tweede Wereldoorlog en de ontvangst in de westerse pers van de eerste Russische kosmonaute. De grondgedachte van het gebundelde onderzoek luidt, volgens de schrijfster, dat het verschil tussen de seksen in samenlevingen wordt omgezet in een maatschappelijk ordeningsbeginsel net zoals zuilen, kleuren, kasten en klassen dat kunnen zijn. Hoe dwingend zulke indelingen zijn is onderhevig aan conflict en historische verandering.

Gerard Bodifiée, 'Dialoog over de verbeterbare staat van de wereld', Pelckmans, Kok Agora, f. 27,50. De auteur is astrofysicus en wetenschapsfilosoof. Sinds 1986 publiceerde hij een tiental boeken over onderwerpen op het gebied van de wetenschap, de filosofie en de religie. In dit boek wachten vier mensen op een trein die vanwege een staking niet komt. Hierdoor raken zij met elkaar in discussie. Er ontspint zich een dialoog over ambitie en onmacht, over het in zichzelf verstrikte denken, over het keurslijf van haalbare waarheden en de tragiek van het menselijk tekort.

Boeken

De nasmaak van een hamburger Toen Piet Meeuse een dorpje bezocht met een oud middeleeuws kerkje, ontdekte hij dat op dat kerkje 's avonds grote schijnwerpers gezet waren. Dat wekte zijn verontwaardiging. Onmiddellijk was het kerkje zijn pretentieloze schoonheid kwijt. "Al van verre hoor je de schijnwerpers schreeuwen: kijk eens wat we hier hebben! Een echt middeleeuws kerkje! En ja, daar ligt het: kaal, plomp, als een pas geschoren schaap op z'n weitje, onbarmhartig verlicht. Een beklagenswaardig couveusekindje." De schijnwerpers beroven de dingen van hun onnadrukkelijkheid. Aangezien die lichten al precies aangeven waar we moeten kijken, valt er niets nieuws meer te ontdekken. En waarom, vraagt Meeuse zich af, hebben de dingen ook niet recht op hun nachtrust? De essayist Meeuse kijkt graag en veel om zich heen. En met die liefhebberij komt hij in de hedendaagse cultuur ruimschoots aan zijn trekken. We leven immers in een beeldcultuur,sommige pessimisten beweren zelfs dat de plaatjes hard bezig zijn de woorden helemaal te verdringen. Voor een visueel ingesteld persoon hoeft dat geen kwalijke ontwikkeling te zijn. Maar de manier waarop die beelden ons worden voorgeschoteld, kan toch niet altijd op de instemming van Meeuse rekenen. De beelden zijn soms te nadrukkelijk, zoals bij dat kerkje, maar bovenal zijn ze te haastig. We worden al te zeer overrompeld. In een van de vermalcelij leste stukken van zijn boek 'Doorkijkjes' schrijft Meeuse een fenomenologie van het zappen. Degene die WETENSCHAP,

CULTUUR

met de afstandsbediening in de hand van het ene naar het andere programma flitst, schrijft hij, is een consument van beeldgehalct. "De ene indruk wordt

^H jB ^brkd

1 «"^^B

1

uitgewist door de volgende, en de nasmaalc is inderdaad die van een hamburger: je weet niet of je nu vlees of opgewarmd papier-maché hebt gegeten." De zappende kijker is onverzadigbaar, hij verslindt de beelden. Maar zodra het toestel is uitgezet, blijft er niets over. Elke herinnering is verdwenen. Wat hebben we nu eigenlijk gezien? Meeuse zegt het niet met zoveel woorden, maar hij vindt dat zappen verwerpelijk. Hij is een cultuurcriticus. Soms zijn cultuurcritici onuitstaanbaar. Vanuit een verheven standpunt de Literatuur, de Kunst kijken ze neer op de alledaagse massacultuur. Ze weten eigenlijk al bij voorbaat dat die massacultuur niet deugt en vinden het niet echt nodig zich er diepgaand mee bezig te houden. Meeuse is een cultuurcriticus van het meer sympathieke soort. Ook de ver-

es) SAMENLEVING

26

schijnselen waar hij kritisch tegenover staat, behandelt hij met een zekere relativering, nieuwsgierigheid en verwondering. Hij staat duidelijk niet boven hetgeen hij kritiseert. Zo is het zappen iets dat vrijwel onontkoombaar is, ook voor de criticus ervan. Het oog is het meest beweeglijk zintuig dat we hebben; het is rusteloos, zoekt onophoudelijk naar afwisseling, wil altijd iets te doen hebben, ook al is het een volstrekt zinloze activiteit. De moderne zapcultuur speelt daar perfect op in. Meeuse probeert in zijn essays daarentegen het oog tot rust te laten komen. Hij kijkt op een trage wijze naar schilderijen, films, foto-albums en dergelijke. En datgene wat hij waarneemt, weet hij vaal<; op spitse, beeldende wijze onder woorden te brengen. Het kijken van Meeuse behelst geen gefixeerde aandacht, zoals bij die schijnwerper op dat kerkje, maar een onnadrukkelijke aandacht die voortdurend omtrekkende bewegingen maalct. Op zoek naar iets wat nog niemand anders gezien heeft. Zelfs bij de vluchtige televisiecultuur staat hij nog uitvoerig stil. Hij beschouwt de beeldenrazernij met aandacht en concentratie. Zien is ontdekken, schrijft Meeuse. Hij ontdekt veel. (KN)

- DECEMBER

1995

Piet Meeuse, 'Doorkijkjes: over de werkelijkheid van beelden'; De Bezige Bij, f. 39,50.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen