VU Magazine 1995 - pagina 529

•fm

De lijfspieuk van Comenius: "Alles vloeit vanzelf; er is geen geweld nodig".

mensheid betere tijden zouden aanbreken, dreven hem en zijn geestverwanten voort. Maar die hoop werd, tragisch genoeg, de bodem ingeslagen. In 1620 wonnen de Habsburgse legers van de Contra-Reformatie de Slag op de Witte Berg. Daarmee kwam er een eind aan het vrije vernieuwingsgezinde Bohemen en kwam Tjechië onder een reactionair katholiek bewind. Comenius moest naar het buitenland vluchten, kwam in Nederland terecht, en zou nooit meer naar zijn geboorteland terugkeren. Maar ook op het geestelijke vlal<: moesten de Rozenkruisers zich uiteindelijk uit de voeten mal<:en. Hun hele programma van één grote samenhang der dingen op een mystieke basis vond maar weinig navolging. Als geheime broederschap spralcen ze dan wel tot de verbeelding, maar slechts een deel van hun ideeën werd in latere tijden opgepikt. In de wetenschap is dat heel dui-

delijk te zien. De interesse van de Rozenkruisers in techniek, wetenschap en pralctische verbetering van het lot van de mensen was een inspiratiebron voor de geestelijke vaders van de Verlichting. De Rozenkruisers deden, in navolging van de alchimisten, zelf onderzoek. Zij goten de oude kennis in een nieuwe vorm en voegden er hun eigen ideeën aan toe. Zij hadden dus een mentaliteit die de moderne wetenschap mogelijk maalcte. Maar het ging om meer dan dat. Het was geen gewone Verlichting maar een Rozenkruisersverlichting. Het mystieke element bleef daarin onmisbaar. Comenius klaagde in zijn tijd al over versplintering van de verschillende vormen van kennis. Hij had niet veel goede woorden over voor Descartes en Bacon-, de grondleggers van de moderne wetenschap. Wetenschap als een geïsoleerd bedrijf, en niet ingepast in een groter religieus geheel.

WETENSCHAP,

CULTUUR

et> SAMENLEVING

47

dta

- NOVEMBER

spralc hem absoluut niet aan. Volgens Comenius kon een techniek die niet in verband werd gebracht met ethiek, alleen maar uit de hand lopen. De Rozenkruisers vormden dus een belangrijke schalmei in de ontwikkeling van de moderne rationaliteit. Die rationaliteit heeft zich echter losgemaal<:t van haar bronnen. Mystiek heeft tegenwoordig niets meer met wetenschap te malden. Het project van de Rozenkruisers is dus eigenlijk mislukt, hoewel hun visie op kennis in deze tijd nog altijd van belang is. Een mislukking die zich overigens al snel aankondigde. De Rozenkruisers hadden in hun tijd al veel vijanden. In katholieke ogen waren ze foute protestanten en voor rationele filosofen als Descartes en Bacon waren ze te zweverig en te mystiek. Zo vielen in alle opzichten de Rozenkruisers tussen wal en schip.

1995

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen