VU Magazine 1996 - pagina 142

FEATURE G E R T J.

M.C.

PEELEN

ESCHER

en de kunst van het kijken De vermaarde graficus Escher stond afkerig tegenover mensen die in zijn prenten méér wilden zien dan hij erop had afgebeeld. "]e ziet wat je 7A&t", was zijn lijfspreuk. Daarbij liet hij echter nooit na er tevens op te wijzen dat tekenen bedrog is. Als kunstenaar wist hij als geen ander de onvolkomenheden van de menselijke waarneming op de korrel te nemen. Maar heeft zijn grafiek^ anders dan op die manier, ook nog betekenis? Portret van een symbolist tegen wil en dank.

Z

onder het zelf te beseffen leert elk mensenkind dat met twee ziende ogen wordt geboren, al in het allerprilste begin van zijn leven zichzelf rigoureus te bedotten. Het leert de gescheiden visuele informatie die het geprojecteerd krijgt op de twee tweedimensionale vlal^ken van de netvliezen in beide ogen, te combineren tot een quasi-driedimensonaal stereobeeld. De ' r u i m t e ' die de mens, zodra hij die kunst eenmaal verstaat, aldus denkt te ervaren is in wezen volkomen nep. Maar zonder deze zelfmisleiding zou hij, geredeneerd vanuit de soort, reddeloos verloren zijn geweest. Mede dankzij deze bijzonderheid heeft hij zich sedert mensenheugenis aardig weten te redden. Want een homo erectus die niet in staat was geweest om met behulp van deze autosuggestie naar behoren diepte en afstand in de wereld om hem heen te schatten, had het in de strijd om het voortbestaan waarschijnlijk nooit zo ver gebracht. De gewoonte om tweedimensionale visuele informatie te vertalen tot een driedimensionale pseudo-werkelijkheid, zit ons zo diep ingebakken, dat het haast onmogelijk lijkt een werkelijk plat vlal< nog als zodanig, en dus als niet meer dan dat, te interpreteren. Het valt ons anderzijds niet zwaar om ruimtelijke objecten als bijvoorbeeld een kubus of bol, nog als driedimensionaal te herkennen en te interpreteren ook wanneer deze zijn teruggebracht tot een tweedimensionale afbeelding op een foto of tekening; de perspectief helpt daarbij een handje. En als een kind wat ouder wordt, leert het met behulp van de regels uit die zoWETENSCHAP,

CULTUUR

geheten 'doorzichtigkunde', hoe het ook zelf de tweedimensiale werkelijkheid al tekenend naar zijn hand kan zetten en op een simpel vel papier een suggestie van ruimtelijkheid kan creëren. Maar er valt zelfs nog een stap verder te gaan: wie handig gebruik maal<t van perspectivistische principes kan op papier reëel lijkende, ruimtelijke figuren en andere constructies scheppen die in de driedimensionale werkelijkheid volstrekt onbestaanbaar zouden zijn. De toeschouwer die er aanvankelijk intuint, zal zich achteraf de ogen uitwrijven, zich vertwijfeld afvragend hoe die zintuigen hem zó hebben kunnen bedriegen. Want pas in dergelijke situaties beseft de kijker hoe zijn waarnemingsvermogen hem geleerd heeft een loopje met de werkelijkheid te nemen. En dat is dan een ervaring die ons dwingt tot het o zo simpele, maar daarom niet minder diepzinnige inzicht dat we zien wat we zien; niets meer, maar ook niets minder dan dat. En dat de consequenties die we vervolgens aan deze waarneming verbinden, geheel voor eigen rekening zijn. ANEKDOTIEK

"Je ziet wat je ziet" was het motto van de Nederlandse graficus Mauzits Coinelis Eschei (1898 - 1972); de beeldend kunstenaar die ondanks dit weinig fantasievolle credo als geen ander in staat was het menselijk waarnemingsvermogen op het verkeerde been te zetten, en die alleen al vanwege dit talent bij een breed publiek zeer populair is e) SAMENLEVING

16

- APIUL

1996

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen