VU Magazine 1996 - pagina 84

GOULD

eO

PURCELL

ONWAARSCHIJNLIJK VOORTBESTAAN Doorgaans laten levende wezens van hun bestaan geen spoortje na. Maar soms weerstaat een kostbaar stukje verleden de vernietiging en drijft zwierig de spot met de entropie. T E K S T :

S T E P H E N

JAY

G O U L D

/

E

ens, in die goede oude en goedkope tijd, kwam ik een briefje tegen op de koffie-automaat op mijn werk: "Je krijgt je kwartje niet terug door je koffie in de machine terug te gieten." De tweede hoofdwet van de thermodynamica legt de richting van de tijd vast - en die universele richting leidt naar een toenemende wanorde, gemeten als een toename van de entropie. Voor mensen die zich met historische wetenschappen bezighouden (ik ben paleontoloog van beroep) vormt die natuurlijke teloorgang van wat tot dan toe orde was een blijvende vijand en een voortdurende uitdaging. Op de hier gefotografeerde schepping van schoonheid in de nachtmerrie van een intellectueel, staan alleen maar boeken - of liever de flarden en hulzen die daarvan overblijven als ze langdurige op een vuilnisbelt aan de elementen zijn blootgesteld. We zien ruggen, boekbinderslinnen en karton, en in twee blokken de samengepropte en versmolten resten van bladzijden, aaneengeplakt als klonten klei. Temidden van al die vergane glorie springt één etiket, in nog vrijwel ongerepte staat, in het oog, spottend met onze hoop op een blijvende, eeuwige, orde: "Houdt dit boek schoon. Maak geen ezelsoren. Als u potloodstrepen, aantekeningen, vernielingen of nodeloze schade aan dit boek constateert wordt u verzocht dat aan de bibliothecaris te melden." Welnu, juffrouw Hochsburg (de klassiek strenge bibliothecaresse van de dependance, vroeger bij ons thuis om de hoek), ik kom graag de natuur bij u aangeven voor al deze, en nog andere, zonden. En wat gaat u daar nu aan doen? Te midden van de naargeestige, apocalyptische en andersoortige scenario's voor het einde der wereld die profeten en intellectuelen altijd al construeerden is een nieuw genre verschenen. Het kreeg een centrale plaats nadat de tweede hoofdwet van de thermodynamica aan het eind van de negentiende eeuw doordrong in het gangbare gedachtengoed: de hittedood van het zonnestelsel als een uitgeputte zon zal zijn uitgebrand, en alle planeten entropisch gelijkgeschakeld en bevroren zijn. Maar ik stel voor dat we naar het ongerepte etiket op de versmolten boeken kijken en ons om twee redenen verheugen.Ten eerste de redding van de historicus. In het algemeen gaan WETENSCHAP,

CULTUUR

F O T O :

R O S A M O N D

P U R C E L L

aanwijzingen te gronde en verdwijnen ze. De overgrote meerderheid van de levende wezens laten van hun bestaan geen spoortje na. Slechts van een piepkleine minderheid worden delen en bezigheden in fossielen vastgelegd. Maar soms weerstaat een kostbaar stukje verleden de vernietiging en blijft het overeind in al zijn gedetailleerde glorie, alle slingers en pijlen van het Tijdsverval ten spijt. Van die perfecte fragmenten leren we heel veel, en hun ongerepte behoud te midden van al die achteruitgang lijkt zwierig de spot te drijven met de entropie. Het grijpt ons aan en verlicht onze ziel ze waar te nemen. We verheugen ons in het unieke Romeinse dal< van het Pantheon; het boek Jesaja op een Dode Zee-rol; de veren van de Aichxopteiyx, de eerste vogel, die bewaard bleef in rotsen van meer dan 200 miljoen jaar oud; een stukje DNA van een vogel (nee, nog niet van een dinosaurus!) dat werd geïsoleerd uit een insekt dat eenzelfde periode perfect in barnsteen bewaard bleef. Zulk onwaarschijnlijk voortbestaan geeft ons de hoop dat we het verre verleden zullen kunnen ontcijferen, tot en met de aardige details die de geschiedenis tot leven brengen - net zo als het nette etiket van de bibliothecaris op een boek dat nu tot pulp is verkleefd, manmoedig standhoudt tegen de entropie. Ten tweede, onze aardse hoop. In gesloten systemen die niet door een uitwendige energiebron worden gevoed, moet de entropie wel toenemen, en gaat de orde teloor. Maar de aarde, met haar 4,5 miljard jaar geschiedenis, is geen gesloten systeem. Zij kan daarom het tijdelijke toneel vormen voor plaatselijke en systematische toenamen van ingewikkeldheid. Ons planetaire huis blijft open omdat de zon er voortdurend enorme hoeveelheden energie in pompt die weer kan worden omgezet in een toename van de orde. (Inderdaad, het zonnestelsel als geheel zou in feite gesloten kunnen zijn, en de zon zal ooit uitdoven en sterven - maar waarom zou je treuren om zulke onvoorstelbaar verre onvermijdelijkheden? Trouwens, de volgende keer dat die creationistische kennis van u het beruchte nepargument debiteert dat evolutie niet waar kan zijn omdat de orde in de natuur noodzal<;elijk afneemt, moet u hem eens iets over open en gesloten systemen vertellen.) De bibliotheek waaruit het etiket op de foto afkomstig is. es) SAMENLEVING

14

- MAART

1996

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen