VU Magazine 1996 - pagina 331

Resteert mogelijkheid drie: als de computer zich niet wil aanpassen aan de mens, dan moet het maar andersom. Daar is niets op tegen, maar het betekent wel dat het concept van een volledig automatische vertaalmachine wordt losgelaten. De Jong: "Hoe meer interactie je toelaat tussen gebruiker en computer, hoe groter de kans op succes. Het is bijvoorbeeld mogelijk de computer een vertaalgeheugen te laten opbouwen, een databank van vakjargon en zinnen waarvoor goedgekeurde vertalingen bestaan. Bij een volgende tekst die die zin bevat, kan de computer dan vragen: "De vorige keer vertaalde je 'm op deze manier, zal ik dat hier ook zo doen?". In combinatie met een slimmere versie van een gewoon meertalig woordenboek kan een menselijke vertaler daarmee veel efficiënter werken. Dat soort toepassingen is inmiddels gerealiseerd." Probleem is wel dat in de praktijk van alledag identieke zinnen nauwelijks voorkomen. Wil een dergelijk systeem functioneren, dan moet zowel het domein (het onderwerp van de tekst) als het taalgebruik aan banden worden gelegd. Controlled language is het concept dat beide dekt: een beperkt lexicon (bijvoorbeeld uitsluitend technische termen), in combinatie met een basic versie van een natuurlijke taal. Te vertalen teksten worden indien nodig zowel vooraf als achteraf bewerkt door een redacteur. Nijholt: "Bedrijven als Krupp, Siemens, Boeing en - toen het nog bestond - Fokker produceren op die manier een deel van hun technische documentatie, zoals vertalingen van onderhoudsmanuals. De auteurs krijgen daarbij strikte opdrachten: schrijf altijd in de tegenwoordige tijd, vermijd al te ingewikkelde syntactische constructies, wees expliciet en zorg ervoor dat ieder woord maar in één betekenis wordt gebruikt. Dan krijg je een simpel taaltje, maar het oogt nog als redelijk normaal. En hier en daar werkt het. In Canada bestaat bijvoorbeeld al jarenlang TAUM-Meteo, een systeem dat weerberichten vertaalt van Frans naar Engels en andersom. (Lachend) Okee, dat is natuurlijk maar een heel beperkte verzameling uitdrukkingen. Er staat ook zelden een werkwoord in het weerbericht. 'Matige wind, kracht 3', dat is toch geen zin. Althans geen zin die een taailiefhebber een normale zin zou noemen." Overigens zal het bedrijven als Boeing waarschijnlijk een zorg zijn of hun manuals in Simplified English, Siemens-Deutsch of Fokker-Engels worden gewaardeerd om hun literaire kwaliteiten: als er maar kan worden bespaard op de kosten van updaten en vertalen van tekstmateriaal. 'Gecontroleerd' taalgebruik reduceert bovendien de kans op fouten op de werkvloer. Men bedenke dat de handleiding van de Amerikaanse M I - t a n k circa 61.000 pagina's telt; de vracht papier die de Europese Airbus beschrijft is even zwaar als het vliegtuig zelf.

vertaalprobleem van de wereld zou oplossen, al dan niet online. Bescheiden ambities, haalbare oplossingen en voorzichtige woorden zetten tegenwoordig de toon. Luister naar Franciska de Jong, in haar antwoord op de vraag of het onderzoek in haar vakgebied nog immer de belangstelling van Brussel heeft. "Zeker, zeker. Wat ons land betreft is de Europese Commissie zelfs nog steeds de grootste geldschieter. De Europese Unie heeft een aantal concepten hoog in het vaandel staan als het gaat om financieren van onderzoek en ontwikkeling, en een daarvan is de multilingual information society. Dat behelst de bescherming van de identiteit van landen met kleinere talen, denk aan Nederland, en tegelijkertijd de ontwikkeling van technische middelen die bijdragen aan een efficiëntere informatie-uitwisseling. Zo loopt er hier in Twente een Europees project op het gebied van multilingual indexing, bedoeld voor potentiële gebruikers die zich bezighouden met milieuvragen. Daarbij gaat het om systemen om documenten in grote tekstbestanden te labellen en terug te vinden, zodat je snel allerlei informatie kunt traceren over bijvoorbeeld windenergie. Oók in anderstalige documenten en óók wanneer een document over alternatieve energie gaat maar de term windenergie niet gebruikt. Dat is typisch een gebied waarbij je met een robuuste aanpak een flink eind kunt komen. Heel precieze beschrijvingen zijn niet nodig. De score aan relevante documenten hoeft immers niet honderd procent te zijn om toch te kunnen spreken van een nuttig systeem." Nijholt, nuchter: "Tegenwoordig is het zo: wil je ergens geld kunnen lospeuteren, dan moet er iets uit je onderzoek komen dat op vrij korte termijn praktisch toepasbaar is. Iets waarbij ook niet alleen de taalmodules in orde zijn, maar het hele traject van gebruiker tot hardware." Daarmee verdwijnt de automatische vertaalcomputer nog verder uit het zicht. Komt er nog ooit een draagbare tolk waarmee je, via toetsenbord of microfoon, een vlekkeloos gesprek kunt aangaan in een willekeurig buitenland? Nijholt, gnuivend: "Ja hoor, m 2050. Af en toe vindt er in ons vak een technology assessment plaats, om te kijken hoe men over de toekomst denkt. Op de vraag 'Wanneer komt de intelligente telefoon, waarbij je inspreekt in het Engels en er iets uitkomt in het Japans?' zeggen de experts: 'In 2050'. Met andere woorden: 'Geen flauw idee. Dat is een ontwikkeling die nog zó ver weg is dat zelfs de generatie na ons die niet meer meemaakt.'" Literatuur: Rik Smits, ' H e t onzalig huwelijl< van taal en c o m p u t e r ' , uit de bundei 'Radar 96'; Liesbeth Koenen, ' H e t vermogen te veriangen (negen ietters) - gesprel<l<en over taai en iiet mense!ijl< brein', Nijgh & Van D i t m a r , A m s t e r d a m 1990;

Geldschieter

Annel<e Neijt en Dii< Bal<l<er (red.), 'Computerlingulstiei<',

Het ziet er dus naar uit dat op het continuüm met aan de ene kant een volledig automatische vertaalcomputer en aan de andere kant een vertaler van vlees en bloed, de aandacht meer naar de laatste verschuift. Verdwenen is het naïeve optimisme (zo men wil hoogmoed) waarmee onderzoekers van circa 1950 tot in de jaren tachtig verkondigden dat htm project het

Foris, Dordrecht/Providence i990; 'Vertaiers in zicht', Nederlands Genootsciiap van Vertalers, Haarlem 1981; A n t o n Nijholt, 'De Bovenste Plank', oratie Universiteit T w e n t e , september 1994; Franciska de Jong, 'De Onderste Steen', idem.

Illustraties: code 96

WCS JULI - AUGUSTUS 1 9 9 6

47

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen