VU Magazine 1996 - pagina 268

ontkennen of te bestrijden. Wij als burgers mogen iemands modieuze kapsel, atheïstische levensbeschouwing of sociaal-democratische gezindheid verwerpelijk vinden, zolang we maar niemand dwingen die voorkeuren op te geven. Daarbij is vooral voor de staat een belangrijke rol weggelegd. De staat moet ieders vrijheid garanderen. Maar er is een ondergrens. De vrije gemeenschap van burgers heeft alleen betrekking op die burgers die in staat zijn enige vrijheid te ervaren. De ethicus Bert Musschenga drukte dat als volgt uit: "Leven van mensen heeft waarde als mensen het zélf de moeite waard vinden". Mensen moeten het vermogen en de vrijheid bezitten waarde toe te kennen. Zelfs het leven van degene die het leven waardeloos vindt en de aandrang heeft om zelfmoord te plegen, is beschermwaardig. Je bent immers in staat iets te vinden, een oordeel uit te spreken, zelfs al valt dat oordeel negatief uit. En daarom was het gevoel van dreiging dat de Duitse demonstrerende gehandicapten ondervonden misplaatst. Wie zich bedreigd kan voelen, wordt niet bedreigd. Alleen voor degenen die zelfs dat niet meer kunnen, die niet meer over de geestelijke middelen beschikken om het eigen leven te waarderen en geen angst of dreiging kunnen voelen, is die grens bereikt. Natuurlijk is met zulk leven niet altijd alles toegestaan, er bestaat geen vrijbrief voor immoreel gedrag. Het is immers niet aardig om bijvoorbeeld dieren pijn te doen. Zelfs al hebben ze niet of nauwelijks zelfbewustzijn, daarom lijden ze nog niet minder onder geweld. En het is nogal plat en armzalig om van een eeuwenoude eik te zeggen, dat die niet waardevol is en beter kan worden gekapt. Maar in zo'n geval zijn wij mensen het die aan de eik waarde toekennen - we vinden de boom prachtig en zeldzaam -; de eik zelf vindt helemaal niets. Zulk leven is niet vogelvrij maar staat wel een treetje lager in de hiërarchie van morele status en beschermwaardigheid. Het is minder erg het leven te beëindigen van iemand die niet in staat is dat leven te waarderen. Daarmee neem je iemand zijn toekomst af, maar dat is niet zo'n ramp wanneer dat menselijk, dierlijk of plantaardig leven toch al geen benul van toekomst of verleden heeft.

Blond I as Dat zijn Duitse toestanden uit de jaren dertig, roepen de woedende critici van de liberale gezondheidsethiek over dat trekken van grenzen in mens-zijn. Er wordt, zo zeggen ze, opnieuw een onderscheid gemaakt tussen superieur en minderwaardig leven. En we weten allemaal wat er in de jaren dertig met zwakzinnigen en gehandicapten is gebeurd. In Duitsland demonstreerden daarom gehandicapten in een rolstoel toen de Australiër Peter Singei, een vooraanstaand liberaal ethicus, daar voor het houden van lezingen op bezoek kwam, omdat zij zich door hem in hun bestaan bedreigd voelden. De representanten van de liberale gezondheidsethiek ontsteken bij zulke beschuldigingen vervolgens steevast in een niet minder grote woede. Maar als ze wat gekalmeerd zijn, leggen ze geduldig uit dat er een fundamenteel verschil bestaat tussen de 'nazi-ethiek' en de moderne gezondheidsethiek. In nazi-Duitsland werd immers 'van bovenaf' geoordeeld; er bestond de norm van het gezonde, blonde, krachtige ras en al het leven dat niet aan die norm voldeed, moest dood. De nazi's oordeelden over het leven van hun medeburgers, ongeacht wat die medeburgers daar zelf over dachten. Dat die medeburgers helemaal niet dood wilden, daar hadden de nazi's geen boodschap aan. Volk en vaderland gingen voor. Voor die fout is de liberale gezondheidsethiek juist uiterst beducht. De moderne liberalen willen niet over het leven van een ander oordelen. Ieder mens zal zo zijn eigen waarde aan het eigen leven toekennen. En het gaat niet aan de waarde die iemand aan het leven toekent te

WETENSCHAP,

CULTUUR

Kindermoord Het criterium van het zelfbewustzijn is heel helder. Alleen, over de vraag welke groepen van menselijke wezens nu precies boven en onder de streep van het zelfbewustzijn geplaatst moeten worden, daarover liggen ethici voortdurend met elkaar in de clinch. Wie consequent doorredeneert, moet constateren dat nogal wat groepen uit de boot vallen. Dat embryo's en comateuze patiënten een bodemloos bestaan heten te leiden, zal niet zo veel verwondering wekken. Maar ook demente bejaarden en zeer ernstige gehandicapten voldoen niet aan het criterium van het zelfbewuste leven. Nu zullen weinig mensen voorstellen om op grote schaal demente bejaarden en ernstig gehandicapten te doden. Dat leven is er nu eenmaal en we zullen er zo goed als mogelijk is voor zorgen, luidt de standaardredenering. Maar eigenlijk, zo klinkt de ethische ondertoon inzake

et)

30

SAMENLEVING - JUNI

1996

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen