VU Magazine 1996 - pagina 161

OSCAR

HOPMAN

PROMETHEUS' BLUF

Wetenschap wordt doorgaans gezien als kil en rationeel. Maar in de praktijk heeft de beoefening ervan vaak meer weg van een gepassioneerd gevecht. Onderzoekers worden gedreven door rivaliteit en veroveringsdrift. Wetenschap is oorlog, zegt de socioloog Hans van de Braak, met de onderzoeker als held.

E

nige tijd geleden verscheen er een foto in de kranten die nogal wat beroering wekte. Daarop was een muis te zien met een menselijk oor op zijn rug. Het ging om een experiment, men wilde testen of het mogelijk is menselijk weefsel op levende dieren te laten groeien, dat dan later voor transplantatie naar de mens zou kunnen worden gebruikt. Het was een afschrikwekkend gezicht, maar Kees van Kooten maal^te er wat aardige grappen over. Hij klaagde dat hij sinds zijn oortransplantatie zo'n zin in kaas had en steeds maar zacht gepiep meende te horen. Gruwelijk of grappig, dit experiment laat precies zien waar het de socioloog Hans van de Braak in zijn boek 'The Prometheus complex' om gaat. Van de Braak, verbonden aan de Rotterdamse Erasmus Universiteit, wijst er in 'The Prometheus complex' op dat wetenschap geen afstandelijk, rationeel proces is. Hij ziet het beoefenen ervan als een emotioneel beladen doorbreking van taboes en grenzen. Een van die grenzen is het onderscheid tussen mens en dier. Het experiment met de muis doorbrak, in één oogopslag voor iedereen zichtbaar, dit taboe. En daarom lokte het ook zoveel emotionele reacties uit. Doorbreking van taboes is de motor

geweest achter het succes van wetenschap en techniek. De herkomst van het woord taboe kan volgens Van de Braak een inzicht geven in wat die technische ontwikkeling nu precies inhoudt. Het woord s t a m t van het Polynesische tapu, waar het een aanduiding is voor een verboden gebied. Mensen en plaatsen kunnen, al dan niet tijdelijk, tapu zijn. Altijd heeft het echter te maken met de macht van geesten, demonen of goden, de zogeheten Atua's. Een persoon of een plaats die tapu is, staat in contact met de goddelijke dimensie en is geladen met mana-energie. Die mana-energie moet worden gerespecteerd. Menstruerende of zwangere vrouwen bijvoorbeeld, nemen deel aan het goddelijke mysterie van de voortplanting; seksuele gemeenschap is voor hen tapu. Toch is het tapu ambivalent. Het duidt geen moreel verbod aan, maar een ontzag voor de goddelijke manakracht. Door deze uitstraling van macht trekt het tapu aan en tegelijkertijd stoot het af. Een vergelijkbare aantrekkingskracht van goddelijke macht speelt een grote rol in de geschiedenis van de westerse techniek. Maar in de techniek wordt het taboe wèl voortdurend doorbroken. Er vindt een continue schending van heiligheid - wat oorspronkelijk 'heelheid' betekent -

WETENSCHAP,

CULTUUR

es) SAMENLEVING

35

- APRIL

plaats, waardoor de macht van de goden, hun mana-enexgie, beetje bij beetje wordt gestolen. GROTE

MOEDER

Heel duidelijk is dat zichtbaar in een van de eerste vormen van techniek; die van de mijnbouw en metallurgie. De vroege mijnbouw werd gezien als een schending van de levende aarde; een inbraak in een verboden, onderaardse wereld; een gevaarlijk en heilig domein. Het winnen van erts was diefstal van onderaardse machten of geesten. Die geesten mochten niet voor het hoofd worden gestoten. Werken in een mijn ging dus ook gepaard met een strakke religieuze discipline. Vasten, meditatie en gebed bereidden de mijnwerker voor op zijn intrede in het onderaardse. Ook seksuele onthouding maakte vaak deel uit van deze voorbereiding. Het b i n n e n s t e van de moederlijke aardgodin mocht de mijnwerker alleen betreden in een toestand van reinheid en respect. Mijnwerkers droegen daarom vaak vrouwenkleren als zij de mijn, de vagina van de aarde, binnengingen. Dat is niet zo vreemd, omdat ze daar immers de ertsen wonnen uit het lichaam van de Grote Moeder zelf. Een man in dat domein is een provocatie en 1996

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen