VU Magazine 1996 - pagina 319

bereikte op een conferentie in New York. Hier verdeelde de taalkundige Sebeok het onderzoek naar apentaal in "bedrog, zelfbedrog en de experimenten van Terrace"; de meeste experimenten, aldus Sebeok, vielen in de middelste categorie. De prestaties van de apen waren voor een deel het resultaat van het "Slimme Hans-effect", zei Sebeok. Slimme Hans was een paard dat in het begin van deze eeuw in Duitsland triomfen vierde als rekenwonder. Hij loste de moeilijkste sommen op en stampte met een hoef het antwoord op de grond. Een snuggere psychologiestudent bewees echter dat Hans reageerde op onbewuste signalen van zijn eigenaar. Studie van filmopnamen van Washoe wees uit dat zij vaak haar trainers imiteerde en dat veel van de 'gebarentaal' die de Gardners zagen in werkelijkheid niet meer was dan willekeurige bewegingen. In tegenstelling tot mensenkinderen gebruikten de apen taal alleen om voedsel of andere gunsten te vragen; uit zichzelf vertelden ze niets. Wat & Hoe Ook Kanzi, de ster van dit moment, is minder praatgraag dan hij op televisie lijkt. In de tests geeft hij geduldig antwoord op vragen, daarbuiten gebruikt hij zijn woordenschat vooral als hij zin heeft in bananen, een bezoekje aan zijn pleegmoeder Matata of een spelletje tikkertje. Doordat Kanzi 'praat' door op een toetsenbord geometrische figuren in te drukken die woorden voorstellen, zijn zijn vorderingen ondubbelzinniger vast te stellen dan die van Washoe en Koko: iedere druk op de knop wordt geregistreerd. Dit systeem heet 'Yerkish', naar het Yerkes Primate Center in Georgia. Als spin-off van deze communicatiemethode kon ook een taal training voor zwaar verstandelijk gehandicapte kinderen ontwikeld worden.

Savage-Rumbaugh dat taalkundigen apen gewoon geen taalvermogen gunnen. ledere keer als apen iets blijken te kunnen dat voorheen voor onmogelijk werd gehouden, verplaatsen de taalkundigen de doelpalen. Omdat taalkundigen hun bevoorrechte positie niet willen opgeven, zegt Savage-Rumbaugh retorisch, patrouilleren ze bij de grens tussen mens en dier. Zij wil die grens elders trekken: ze pleit er zelfs voor om chimpansees, bonobo's en gorilla's voor de wet een 'semi-menselijke' status toe te kennen, omdat hun bewustzijn op zijn minst 'moreel equivalent' is aan dat van zwaar verstandelijk gehandicapte kinderen. En die worden ook niet tentoongesteld in de dierentuin of gebruikt voor medische experimenten. In deze ideologische discussie lijken de echte vermogens van de apen bekneld te raken tussen de arrogantie van de Chomsky-aanhangers en de emancipatorische geestdrift van Savage-Rumbaugh en de haren. Zou het niet meer opleveren om te bestuderen waarin mensapen echte natuurtalenten zijn? "Hoe denken chimpansees zonder taal, hoe kunnen ze zich iets herinneren zonder taal?" vroeg Nims onderzoeker Herbert Terrace zich vorig jaar af in de New York Times. "Die vragen zijn veel belangrijker dan pogingen om een chimpansee die op een beloning uit is zo ver te krijgen dat hij een paar kruimeltjes taal produceert."

Ook de manier waarop Kanzi zijn eerste woorden verwierf is overtuigender dan het duizenden uren durende onderwijs dat Washoe moest volgen. Kanzi keek toe bij de lessen die Matata kreeg. En terwijl die er niets van terecht bracht - ze leerde in twee jaar zes symbolen - gebruikte Kanzi er bij zijn eerste poging al acht. Hij lijkt die even spontaan verworven te hebben als een mensenkind, hoewel zijn leersnelheid daar ver bij achterblijft: op zijn zevende begreep hij nog niet meer dan een stuk of tweehonderd symbolen. Kinderen zijn op hun tweede al zover en maken daarna een groeispurt waarin ze elke twee uur een nieuw woord leren.De prestaties van Kanzi zijn een bewijs van zijn onmiskenbare intelligentie, niet van zijn taalvermogen. Hij spreekt Engels zoals toeristen Japans spreken - ze bestellen een taxi of een portie sushi door in een 'Wat Sk Hoe'-boekje de juiste zin aan te wijzen. Voor mensentaal missen apen de aanleg. Meer nog dan uit zijn beperkte repertoire van uitingen blijkt dat uit Kanzi's grammatica. Van grammatica heeft Kanzi nauwelijks meer benul dan zijn soortgenoten, al heeft hij geleerd dat in het Engels eerst de handeling genoemd wordt, en daarna het object van die handeling: hide peanut, bite tomato. De taalkundigen zijn nog steeds niet onder de indruk. In Kanzi (1994), het boek dat ze met wetenschapsjournalist Roger Lewin schreef, mokt Sue

WCS JULI - AUGUSTUS

1996

35

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen