VU Magazine 1996 - pagina 168

BART

VOORZANGER

D E TRANEN VAN D E OLIFANT Hoe nodig zijn gevoelens voor een biologische verklaring van gedrag^ En is het feit dat dieren zich soms 'menselijk' gedragen, ook werkelijk het bewijs dat zij net als wij emoties kennend De valkuil van het antropomorfisme.

W

e gaan ervan uit dat een ander net zulke emoties heeft als wij. In elk geval doen we dat wanneer we die ander beschouwen als 'net zo iemand als wij. Op onze naaste projecteren we als vanzelf de gevoelsmatige beleving die wij zelf in een bepaalde situatie zouden hebben. Maar laten we bedacht zijn op de grenzen van ons inlevingsvermogen. De schrijnendste voorbeelden daarvan vinden we in oorlogs- en misdaadverslaggeving. NRC/Handelsblad publiceerde onlangs een verhaal over jonge allochtone jongens die zich in groepsverband vergrepen aan Hollandse meisjes van wie zij meenden dat h u n zeden daarvoor los genoeg waren. Tot zijn verbijstering merkte de psycholoog die deze jongens achteraf te behandelen kreeg, dat zij in het geheel geen spijt hadden. Ze snapten wel dat ze de wet hadden overtreden, maar ze konden zich gewoon niet voorstellen dat zij h u n slachtoffers hadden gekwetst. Iemand uit een andere bevolkingsgroep, uit een andere cultuur, en ook nog eens van een ander geslacht, staat kennelijk al gauw zo ver van je af dat emotionele projectie niet meer werkt. Minder schrijnende voorbeelden zijn veel algemener. Als weggebruikers ervan uitgingen dat hun mede-weggebruikers net zulke mensen waren als zijzelf, met de zelfde zorgen, dezelfde haast, dezelfde kwetsbaarheid en de-

zelfde belangrijke reisdoelen, dan zouden ze elkaar waarschijnlijk een stuk vriendelijker behandelen. Ons inlevingsvermogen werkt blijkbaar pas bij een vrij persoonlijk en niet al te kort contact met iemand in wie we voldoende van onszelf herkennen. In ons contact met dieren ligt dat niet anders. Huisdierhouders schrijven hun hond, kat, konijn of cavia vrij veel gevoelens toe. Met die dieren hebben zij dan ook intensief contact. Zulk contact hebben mensen met het vee in de velden niet. Mensen die vegetariër worden omdat ze menen dat de gang naar de slachter voor een koe of schaap net zo onthutsend en pijnlijk is als die voor een mens zou zijn, vormen een minderheid. Uiteindelijk berust het toeschrijven van emoties aan anderen op een analogie. We zien een aantal overeenkomsten tussen twee fenomenen en leiden daaruit af dat er ook andere overeenkomsten tussen die fenomenen zullen zijn, die we niet zien. Echt waterdicht is zo'n afleiding nooit. Het blijft mogelijk dat de overeenkomsten die we zien meteen ook alle overeenkomsten zijn die er zijn. Maar we kunnen analogieredeneringen wel zo goed mogelijk maken, en daarvoor zijn een aantal dingen van belang. Hoe meer overeenkomsten hoe beter; hoe minder verschillen hoe beter; hoe relevanter de waarneembare overeenkomsten voor de overeenkom-

WETENSCHAP,

CULTUUR

a^ 42

SAMENLEVING - APRIL

sten die we willen afleiden hoe beter; hoe minder relevant de verschillen hoe beter. Daarmee is dan meteen duidelijk waar we op moeten letten wanneer we ons een oordeel willen vormen over de emoties van dieren: de overeenkomsten tussen hen en ons, de verschillen tussen hen en ons, en de relevantie van die overeenkomsten en verschillen voor het verschijnsel emoties.

ANTROPOMORFISME

Jeffrey Masson, die vooral bekendheid heeft verworven met zijn werk voor het 'Sigmund Freud Archief', schreef samen met Susan McCarthy, biologe en wetenschapsjournaliste, een boek vol verhalen over diergedrag, 'When Elephants Weep' ('Als olifanten huilen') getiteld. Na lezing van de bundel, die in Amerika kort na de verschijning een bestseller werd, lijkt het erg moeilijk nog te geloven dat dieren géén emoties zouden hebben. Het jonge olifantje dat erbij was toen zijn hele familie werd uitgemoord en van hun slagtanden beroofd, en dat nu midden in de nacht schreeuwend wakker wordt - zou dat diertje geen angstdromen hebben? Lucy, de chimpansee, die een jong poesje adopteert, het aait en zoent. 1996

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen