VU Magazine 1996 - pagina 447

kunt redden door negen andere, onder wie je eigen kinderen, te doden, doe je dat dan?" Vrijwel niemand zegt daar van harte "ja" op. Dus moesten de regels ingewikkelder worden gemaakt, waarna er weer nieuwe tegenwerpingen kwamen, die opnieuw tot aanpassingen leidden. En dat proces gaat door tot op de dag van vandaag. Hoe meer problemen je een ethisch systeem voorlegt, des te ingewikkelder, en onbruikbaarder, het wordt. Wat ethici na veel denk- en schrijfwerk in een concreet geval als conclusie uit hun ethische analyse laten komen is dan ook uiteindelijk nooit meer dan hun persoonlijke morele oordeel. Voor zover hun theorieën dat oordeel lijken te ondersteunen komt dat doordat hun verhaal daar naartoe geschreven is. Bij zorgvuldige analyse blijken zulke verhalen altijd vol redeneerfouten en andere loopjes met de logica te zitten.

Sluit je ogen, je oren, je neus en je hart. Houd op met nadenken. Zet je gevoel stil. En houd je angstvallig vast aan je laatst verworven 'inzicht'

poosje mooi, een tijdje niet om aan te horen, vervolgens even echt heel schitterend, en daarna weer nauwelijks de moeite waard lijkt. Voor andere terreinen van de esthetiek geldt hetzelfde. En niets wijst erop dat die waarderingsgolven gedempt zullen raken. Wie tijd van leven heeft, en lang genoeg met een open oor naar muziek blijft luisteren, met een open oog naar beeldende kunst blijft kijken, met aandacht blijft eten, en met een open hart blijft letten op wat mensen doen en laten, zal zijn waarderingen op een willekeurige manier zien variëren. Je kunt verstand hebben van muziek, van schilderkunst, van keukengeheimen, van het doen en laten van mensen die zich moeizaam een weg door het leven zoeken, maar verstand van wat mooi en lelijk, leuk en lekker, goed en kwaad is, daar geloof ik niet zo in. Niet omdat die kennis te hoog gegrepen is, maar gewoon omdat er niets in het spel IS waar je kennis van zou kunnen hebben. Er is uiteindelijk maar één manier waarop je het gevoel kunt krijgen dat je echt iets aan ethische lessen, ethische gesprekken, een moreel debat, gehad hebt: Sluit je ogen, je oren, je neus en je hart. Houd op met nadenken. Zet je gevoel stil. En houd je angstvallig vast aan je laatst verworven 'inzicht'. Geestelijke hygiëne

Uit ethisch-theoretische bouwwerken laat zich niets afleiden. Maar dat maakt ze nog niet onbruikbaar. Ethici kunnen heel best een stapje terug doen. Ze zouden kunnen zeggen (en velen doen dat vast ook graag): "Kijk eens, ethiek is geen theorie zoals de wetenschap die kent, waar je wat gegevens in stopt en waar dan een conclusie uitrolt die waar is als de gegevens kloppen. Dat pretendeer ik ook helemaal niet. Maar mijn ethische theorie helpt me wel om op een systematische manier alle aspecten van een concreet geval te bezien en zo tot een veel afgewogener oordeel te komen dan ik aanvankelijk wellicht had. Ethiek is geen rekentuig maar een leermiddel." Dat klinkt aardig, tot je naar parallellen zoekt op andere oordeelsterreinen. Wie veel en vaak naar muziek van, pak weg. Bach luistert, daarover leest, zich door een musicus laat wijzen op allerlei aspecten die je eerst niet hoort, maar na wat oefening wel, zal waarschijnlijk anders over die muziek gaan oordelen. En er is een zin waarin dat oordeel 'beter' is geworden: het berust op meer. Maar is het ook een 'juister' oordeel? Als dat zo was zou er sprake moeten zijn van een cumulatie van muzikale inzichten. Hoe breder of dieper (of hoe je dat ook maar wilt noemen) de gronden waarop je een bepaald stuk waardeert, hoe kleiner de kans dat die waardering nog eens flink zal veranderen. Maar als ik kijk naar mijn eigen muzikale ontwikkeling dan is er van zo'n cumulatie van inzichten geen sprake. Mijn leven zit vol met muziek die een

Bij 'sceptische moraal' denken velen aan iemand die alles om het even vindt en nergens belang aan hecht. Zo'n geestesgesteldheid is denkbaar, maar alleen in een totale depressie, of een totale verlichting. Het eerste gun ik niemand, het tweede is voor de meeste stervelingen onhaalbaar. Waar ik voor pleit is de scepticus die zijn eigen oordelen serieus neemt, zonder ze ooit aan anderen te willen opleggen: "Ik vind dit nu goed, en zal daar zo mogelijk naar handelen, maar ik besef dat ik morgen iets anders goed kan vinden, al zijn er oordelen waarvan ik me dat nauwelijks kan voorstellen. Hoe dan ook, dat zien we dan wel weer". Zo iemand streeft niet naar systematisering van morele 'inzichten' en naar de mogelijkheid anderen voor te schrijven wat zij vinden moeten (hoe graag hij dat soms ook zou willen,- eerlijk is eerlijk). Hij zal graag meepraten over moeilijke vragen, en in de loop van een gesprek ook zeker zo nu en dan van mening veranderen, maar dat eerder in het besef dat van mening veranderen een kwestie is van geestelijke hygiëne - schoon ondergoed voor de ziel - dan dat er sprake zou kunnen zijn van verworven inzichten. Tegen schurken kan de scepticus maar een ding doen: zijn afschuw verwoorden en proberen ze waar mogelijk te dwarsbomen. Wie wel beschikt over ethiek kan daar iets aan toevoegen: "Ik heb gelijk", maar of een schurk daar erg van schrikken zal...?

WCS OKTOBER

1996

35

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen