VU Magazine 1996 - pagina 104

toginnelaan in Den Haag. De meeste activiteiten van het bedrijf worden echter verlegd naar Parijs. Daar gaat het drietal Ruscheweyh (eigenaar), Kleiter (commercieel directeur) en de Duitser dl J. U. Liebel (technisch directeur) een Abwehr-vestiging leiden die onder de dekmantel van een octrooifirma Franse wetenschappers gaat bespioneren. 'Neutrale' adviseurs - onder wie de Nederlanders - moeten het bedrijf een onschuldig cachet geven.

»A *—• b«te*»dift*iLift« **» I

pKUm »

milt ir f»d#T«# d**rT(-»» f*ï6. win ƒ 6 # . |

^.CEPCTnf

l-V%T>M9*pT\r">

T

lip

HOLLAfJDSCHE N.V. loekt wetenschappelijke

Chemicus, Physicus en Technicus voor ondenoekingtarbeid. Uitsluitend 1e klas krachten van naam met eigen ideeën en inzichten. Tijdelijk of langer oponthoud in Parijs g e w e n s c h t . Goed salaris, vergoeding voor reTs- en verblijfkosten. Brieven Ervaco Publ. N.V., P. Bothstr. 27/-Den Haag.

I V * r . pmr* > -i»^ y, \jCv t> W i N H, ^ r u k \% b«jn<}<r

•p>«««fiimiMii VLUCHT

Eind 1942 plaatst Cellastic in enkele Nederlandse tpil|«»i>|M... ,. dagbladen advertenties, waarin wordt gevraagd naar fysici en chemici met interesse voor patentonderzoek. Prof.dr J.A.A. Ketelaar zou op een dergelijke advertentie hebben gereageerd. Hij bezoekt Ruscheweyh in Parijs en treedt in januari 1943 in dienst bij Cellastic. Hij introduceert er zijn vriend Jan Willem Zwartsenberg, docent scheikunde aan een Leidse HBS, waarvan de directrice wist te voorkomen dat een NSB'er de lesuren van Zwartsenberg kreeg toegewezen. De leraar vreest represaillemaatregelen en is daarnaast zeer bevreesd voor de Aiheitseinsatz. In Den Haag praat Zwartsenberg met Kleiter en in juli 1943, ruim een half jaar na Ketelaar, sluit de chemicus zich aan bij Cellastic. Via een introductiebrief van Alfred Flesche komt Kleiter in september 1943 in contact met professor De Haas. Hij vraagt hem in dienst te komen van Cellastic. De Haas stelt zich terughoudend op, gezien de reputatie van Flesche. Maar als hij van Kleiter hoort dat hij slechts eens in de maand naar Parijs hoeft te gaan, gaat De Haas overstag. Later zou hij verklaren dat hij van zins was vanuit Parijs naar Zwitserland te vluchten, om van daaruit naar Engeland te vliegen. Door de Nederlandse regering in Londen is daar bij De Haas al herhaaldelijk op aangedrongen, en uiteindelijk zou hij inderdaad via de 'FransZwitserse route' naar Engeland reizen. De Haas (dan 65 jaar oud) tekent bij Cellastic, maar stelt wel als voorwaarde dat hij geen werk hoeft te doen dat verband houdt met de oorlog. Op verzoek van Kleiter betrekt De Haas ook een jonge onderzoeker bij het avontuur. De Haas' keuze valt op Jacob Kistemaker, een 26-jarige assistent van piof.di Willem Hendrik Keesom, de andere directeur van het Kamerlingh Onnes Laboratorium. Kistemaker gaat akkoord, op voorwaarde dat hij zijn vrouw mag meenemen naar Parijs. In oktober 1943 brengt De Haas zijn eerste bezoek aan CellasticParijs, drie maanden later sluit Kistemaker er zijn arbeidsovereenkomst. Behalve De Haas zeggen ook Zwartsenberg en Ketelaar als voorwaarde te hebben gesteld dat ze niet in dienst van de oorlogsvoering wensen te werken. In Parijs verneemt Ketelaar dat dit niet het geval is. Net als de andere drie WETENSCHAP,

CULTUUR

Nederlanders verbaast hij zich over het gemak waarmee hij over reispapieren kan beschikken. Kleiter zegt hem dat hij dit te danken heeft aan goede connecties die hij aan eerdere transacties met neutrale en Duitse firma's heeft overgehouden. Ketelaar onderneemt geen stappen om uit te vinden of de zaak deugt. Hij moet echter hebben geweten dat niemand in de Duitse bezettingszone papieren voor een buitenlandse reis kreeg zonder dat de Duitsers er belang bij hadden. Een aanvankelijk aarzelende Zwartsenberg kan hij er niettemin van overtuigen dat Cellastic een betrouwbare, neutrale firma is. Overigens zou Ketelaar later verklaren dat "verschillende Nederlandse zakenmensen Passierscheine kregen ook al waren er geen Duitse belangen in het spel". De opmerking is als verdediging bedoeld, maar pakt averechts uit: Ketelaar geeft er eigenlijk mee aan dat hij wist dat de Duitsers betrokken waren bij Cellastic. De Haas' argwaan is wèl gewekt door het gemak waarmee hij reispapieren krijgt. Binnen drie dagen na zijn aanvraag krijgt hij Passierscheine voor Parijs, ondertekend door de Wehrmacht. Als hij in Parijs zijn bezorgdheid uitspreekt tegen Ketelaar en Zwartsenberg, weten zij h e m echter volkomen gerust te stellen. De Haas wil dan toch wel geloven dat Cellastic een bonafide firma is. Dat zowel de directeur en de procuratiehouder van de N.V. Carp De Haas er inmiddels op hebben gewezen dat Kleiter een spion zou kunnen zijn, doet daar voor hem kennelijk niets aan af. Jacob Kistemaker is een gewaarschuwd man. Toen De Haas hem benaderde voor de functie bij Cellastic, zei deze dat hij verdachte zaken direct dient te melden bij De Haas. Kistemaker stelt daarom niet de voorwaarde dat hij geen oorlogswerk wil doen. Hij doet in Nederland welgeteld één poging nadere inlichtingen over Cellastic te krijgen. Begin 1944 informeert hij bij de Haagse politiecommissaris Kallenborn. Deze verwijst hem door naar de Kamer van Koophandel, maar Kistemaker verzuimt daar in het handelsregister te kijken. Had hij dat wel gedaan, dan had hij bijvoorbeeld ontdekt dat Ruscheweyh geen Zwitser, maar een Duitser is. Zo slaan alle vier Nederlandse geleerden waarschuwinO) SAMENLEVING

34

- MAART

iggó

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen