VU Magazine 1996 - pagina 280

prachtig of juist afschuwelijk is. Nu zagen we al dat de eerste mogelijkheid - emoties die door de muziek zelf worden opgewekt - uitgesloten is. Emoties worden altijd aan muziek toegeschreven. We male en onszelf wijs emoties in muziek te horen. En doordat we onszelf dat wijsmaken, ralcen we van de weeromstuit wellicht geëmotioneerd. Het is bovendien een onbewust verlopend proces. We nemen ons immers niet voor de ene keer wel en de andere keer geen emoties in muziek te horen en ook zitten we onszelf niet bewust iets wijs te mal<:en. Welke 'luisterhouding' we ook aannemen, we lijken de emoties iedere keer weer te horen. De tweede mogelijkheid - het constateren van droefheid in de muziek, zonder er zelf droevig van te worden is nauwelijks een interessant gegeven. Het hangt namelijk wederom samen met het feit dat we sowieso emoties aan muziek toeschrijven. Vervolgens herken ik de emotie 'droefheid', maar het doet mezelf op dat moment niets (ik was kennelijk niet in de stemming om door muziek geëmotioneerd te willen raken).

Brussels lof", schrijft emotiepsycholoog Nico Frijda in zijn essaybundel 'De psychologie heeft zin'. "Dat betekent", zo vervolgt hij, "dat ik ga kokhalzen als ik het eten moet". Nu de muzikale tegenhanger van Frijda's voorbeeld: ik hoor een liedje en vind dat zo afschuwelijk dat het bij mij een emotie van weerzin veroorzaal<t. Als door de bliksem getroffen snel ik naar de radio en draai 'm z'n nek om. Dit nu lijkt me wel een emotie die rechtstreeks door de muziek zelf wordt veroorzaakt. Nu beweer ik niet plotseling dat muziek wel degelijk direct emoties kan opwekken; net zo min als Frijda beweert dat Brussels lof van zichzelf een vieze smaal< heeft. In de muzikale parafrase van zijn voorbeeld heb ik wellicht helemaal geen emoties aan de muziek toegeschreven; ik vind het gewoon verschrikkelijke muziek. Ik krijg er, zogezegd, het verkeerde kippevel van. Het is misschien niet leuk voor de serialisten, maar hoewel de componisten van de seriële muziek nu juist beoogden met hun muziek geen enkele emotie op te roepen, zullen veel mensen niettemin geëmotio-

Karikatuui van Hector Beilioz dooi Giandville. Om de laatste mogelijkheid - de waardering van muziek - met emoties in verband te brengen, is het goed te bedenken dat ook emoties zelf worden toegeschreven. We schrijven emoties toe aan elkaar, op grond van het gedrag dat we van elkaar waarnemen. Ook voor het individu is een emotie dus iets dat potentiële consequenties heeft voor zijn gedrag. "Ik krijg een emotie van afkeer bij het zien van

neerd ralcen als ze dit genre eigentijdse muziek horen. Niet zozeer vanwege het toeschrijven van bijvoorbeeld droefheid aan deze muziek, of hoop, of blijdschap, nee, de als onsamenhangend ervaren klanken werken hen eenvoudigweg op de zenuwen, met als gevolg geagiteerde, emotionele reacties. Een beetje op de manier zoals de toenmalige luisteraars op 'Le Sacre' reageerden.

WETENSCHAP,

CULTUUR

e) SAMENLEVING

42

- JUNI

Actiebereidheid Merkwaardig is ook dat in veruit de meeste literatuur over muziek en emoties wordt gesproken, in plaats van over muziek en gevoelens. Nico Frijda maakt in zijn boek 'The emotions' een onderscheid tussen emoties en gevoelens. Emoties duiden in veel gevallen op een directe actiebereidheid. Dat beleven we ook zo; het verlangen bijvoorbeeld om iemand te omhelzen of juist een dreun te verkopen. In dit laatste geval zouden we zeggen: "Ik ben boos" (en kan daardoor de drang niet weerstaan je een dreun te verkopen). Maar we kunnen ook zeggen: "Ik voel me boos". En dat heet dan een gevoel. (Maar pas op, strains voel ik me misschien wel zo boos dat ik boos bèn en je alsnog een dreun verkoop). Met andere woorden: bij gevoelens is er veel minder sprake van actiebereidheid; gevoelens zijn veel minder onbezonnen. Overigens kunnen gevoelens wel hevig zijn! Welnu, mijn vermoeden is dat het bij muziek veel val<er om gevoelens gaat dan om emoties. Temeer daar de gevoelde 'emotie' vrijwel altijd met genieten gepaard gaat. Het is dan een beetje zoals de Franse filosoof/schrijver Albert Camus ooit schreef: "Ik voel me goed en droevig". Het lijkt er dan ook op dat alleen de waardering van muziek rechtstreeks tot emoties aanleiding kan geven. Want in plaats van naar de radio de snellen om 'm z'n nek om te draaien, kan ik ook naar de radio rennen om de volumeknop juist helemaal open te draaien; even daarvoor nog stond ik een seconde als aan de grond genageld: zo on-ge-lo-fe-lijk mooi klonk de muziek. Eén belangrijke vraag - misschien wel de voornaamste - is echter nog niet beantwoord: waarom schrijven we aan muziek emoties/gevoelens toe? Wat dwingt ons daartoe? Waarom lijken we niet anders te kunnen? Pure gewoonte? Dat is een wat al te gemalckelijk antwoord. Want het is een gewoonte die zich op zeer diepgaande wijze heeft verinnerlijkt. Daar komt bij dat in veel gevallen die toegekende emotie en het vervolgens ervaren van die emotie, als gezegd, tevens een genietende ervaring is. We genieten ervan dat we zo droevig zijn. Of zijn we niet écht droevig en 'flirten' we alleen maar een beetje met dat gevoel? En gaat het in laatste 1996

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen