VU Magazine 1997 - pagina 388

Zal de krekel, zonder nieuwe inspectie, de krekel nu zonder verder plichtplegingen het nest in slepen. Dat gebeurt niet, de wesp legt de krekel terug op de drempel, en inspecteert andermaal het nest. Om een lang verhaal kort te maken: ook al herhaalt de etholoog dit experiment tot veertig keer toe, de wesp blijft in hetzelfde ritueel volharden: eerst de krekel terug op de drempel, dan het nest inspecteren. Wat zich als bewust en doordacht gedrag liet aanzien, bleek dat niet te zijn. Stel, we hebben een kamer besproken in zo'n typisch Parijs vlooien-hotelletje. Alvorens onze intrek te nemen, besluiten we de kamer eerst grondig op ongedierte te inspecteren; de koffer laten we zolang op de drempel staan. Pas als we geen vlooien en ander ongedierte vinden, pakken we onze koffer en nestelen we ons. Stel nu eens bovendien dat we tijdens deze inspectie door een buitenaardse psycholoog worden geobserveerd, die niet weet wat voor wezens we zijn. Kan deze op grond van wat hij ziet dan vaststellen of we daar, in die hotelkamer doelbewust, logisch en doordacht handelen? Voordat we hierop antwoorden verplaatsen we ons in een dierpsycholoog/etholoog van aardse komaf, die het gedrag van een al even aards diertje als de graafwesp onderzoekt. Deze etholoog is getuige van het volgende tafereel: als

ze eitjes moet leggen, bouwt de graaf wesp een nest en zoekt een krekel die ze een verlammende, niet dodelijke steek toebrengt. Ze sleept de krekel vervolgens naar haar nest, legt de eitjes er naast, sluit het nest af en vliegt weg om nooit meer terug te keren. Nu is het de gewoonte van de wesp om de verlamde krekel eerst op de drempel van het nest te leggen, waarna ze het nest binnenvliegt om het te inspecteren. Pas als alles in orde lijkt, sleept ze de krekel naar binnen. Hoe kan de etholoog nu uitmaken of het gedrag van de graafwesp doelbewust, logisch en doordacht is? Ineens krijgt hij een briljante inval en bedenkt dat, als het wespengedrag werkelijk doelbewust en logisch zou zijn, de wesp aan één inspectie voldoende zal hebben. Om dit te verifiëren verplaatst de etholoog de krekel een paar centimeter en wacht af.

De

Gedrag kan er, anders gezegd, nog zo doelbewust uitzien, maar kan desondanks volstrekt mechanisch blijken wat nog iets anders is dan dom, overigens. Het vermoeden is daarom gerechtvaardigd dat graafwespen zich alleen op die ene manier kunnen gedragen; er ligt geen wilsbesluit of keuze aan hun gedrag ten grondslag. De buitenaardse psycholoog is inmiddels op hetzelfde idee gekomen als zijn aardse vakgenoot: op het moment dat wij de hotelkamer inspecteren, zet hij onze koffer een stukje terug op de gang om te zien of we in eenzelfde ritueel als dat van de graafwesp vervallen, óf dat we het bij die ene inspectie laten. Natuurlijk doen we het laatste. Uit de in vele jaren opgebouwde ervaring met dit soort situaties weten we, dat als we een kamer eenmaal hebben geïnspecteerd, we dat twee minuten later niet opnieuw hoeven te doen.

ongrijpbaarheid De mens is heer en meester over zijn gedrag, dat via het bewustzijn tot stand komt. Dat dénkt hii.

Harm Visser

Maar elke poging het te bewijzen zou stranden in een tautologie. Behaviourisme, maar dan in een nieuwe, evolutiebiologische jas.

24

wcs

NOVEMBER/DECEMBER

1997

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen