VU Magazine 1997 - pagina 338

Sinds een paar jaar zijn we theorieën aan het formuleren over de manier waarop een computer daarmee om moet gaan." De belangrijkste vorderingen op dit gebied zijn vooral gemaakt op het gebied van het onderzoek gericht op het humoristische gebruik van homoniemen en synoniemen. Er zijn zogeheten scripttechnieken die een computer eenvoudige vormen van talige humor kunnen laten herkennen en genereren. Nijholt; "Op het gebied van de zinsbouw en in mindere mate de betekenis van woorden worden echt vorderingen gemaakt. De taal is tot op zekere hoogte inmiddels zo wiskundig gemodelleerd dat je het in computerprogramma's kunt omzetten. Maar de rest, zeker het begrip van de context van een tekst, staat nog op een laag niveau." In Twente wordt op dit gebied niet zoveel praktisch onderzoek gedaan. Het is vooral theorievorming. In het buitenland zijn wel toepassingen gecreëerd. Onderzoekers van de universiteit van Edinburgh ontwikkelden JAPE: foke Analysis and Production Engine - een grapjes analyserend en producerend programma, JAPE verzint raadseltjes op het niveau van zinsbouw, klank en vorm. Het levert vooralsnog geen dijenkletsers op:

"Lente - seizoen - winter" en "ui groente - huilen". Die gegevens combineert hij via een acceptabele zinsbouw tot de vorm van een eenvoudige vraag met een kort antwoord. De babbelende conversatie-analyserende computer Julia, ontstaan in het begin van de jaren '90, is niet de enige in haar generatie. Een afstammeling van Julia is Elmo, een vergelijkbare robot die deel uitmaakt van een computerspel dat een virtuele wereld voorstelt. Meerdere spelers kunnen deelnemen aan het spel en bij Elmo aankloppen voor assistentie. Zelf leert Elmo ook zijn 'omgeving' kennen. Samen met de spelers bouwt hij ervaring op. Elmo is in Georgetown (vs) geïntegreerd met JAPE. Niet in eerste instantie om Elmo vriendelijker of intelligenter te laten lijken, maar meer met de bedoeling om te ontdekken of Elmo op een spontane manier gedoseerde grapjes kon brengen. De onderzoekers onderscheidden verschillende mogelijke momenten om de raadsels op het scherm te laten komen. De meest voor de hand liggende vorm is de directe vraag van de gebruiker: "Elmo, kun je me een grapje vertellen?" Omdat JAPE nu gecombineerd is met een babbelmachine, zal hij eerst reageren met een antwoord als: "Okee, maar hij is niet zo heel leuk", waarna pas het raadseltje komt.

"Welke groente huilt na de winteil - Een lente-ui."

Een slimme manier om 'onverwacht' humor in te bouwen is door het te gebruiken bij een gebrek aan gespreksstof. Wanneer Elmo het antwoord op een bepaalde vraag van een medespeler in de virtuele wereld niet weet, dan zoekt hij een steekwoord uit de vraagstelling en gaat er mee associëren. De gebruiker krijgt dan een raadsel of een stelling voorgeschoteld. Maar vaak gaat de associatie te ver.

JAPE is in staat dergelijke raadseltjes zelf te verzinnen. Hij kiest een woord, analyseert het en brengt het in verband met andere woorden. Hij begint meestal bij het resultaat. Lente-ui is in dit voorbeeld dus het eerst gekozen woord. In zijn elektronische woordenboek zoekt hij de associaties en vindt dan bijvoorbeeld

Dan Loehi van Georgetown University geeft in zijn analyse van de koppeling tussen JAPE en Elmo twee duidelijke voorbeelden van de wijze waarop het genereren van grapjes precies goed of precies mis kan gaan. De situatie was als volgt: een speler vraagt aan Elmo of de hond die in het spel voorkomt hem zal bijten. (De tekst is in het Engels).

42

wcs

SEPTEMBER/OKTOBER

1997

You say, "Elmo, will the dog bite mell Elmo says, "Hmmm..." Elmo says, "What do you call affection that is used to store datal" Elmo says, "A love byte" De computer heeft hier het woord 'bite' geassocieerd met 'byte', en als woordgrapje de betekenis van bijten behouden. Daarna is de computerterm 'byte' terechtgekomen bij 'data-storage' (dataopslag). De grap is onschuldig en zelfs vrij elegant als ontwijkend antwoord op de vraag. Maar het had net zo goed als volgt kunnen gaan: You say, "Elmo, will the dog bite mell Elmo says, "Hmmm... " Elmo says, "What do you get when you cross a female relative with an insect nestl" Elmo says, "An aunt hill." Het woord 'bite' is ergens in bet woordenboek van Elmo geassocieerd met 'insect', waarna 'ant' (mier) op de proppen kwam, dat weer fonologisch veranderd is in 'aunt' (tante). Heel erg vergezocht dus, en eigenlijk gewoon niet leuk voor de argeloze gebruiker van de computer. De proef met het combineren van JAPE en Elmo slaagde, ook al was het programma traag en werd de humor nog als onnatuurlijk ervaren. Elmo is nu aan het bijleren. Algoritme Het ten behoeve van de computer model leren van echt menselijke interpretatie van humor staat nagenoeg gelijk aan een Tantaluskwelling. Behalve dat het nauwelijks mogelijk is om zoiets subtiels als goede smaak in te bouwen, is het probleem vooral dat een computer behoefte heeft aan regels. Zelfs een uitzondering is voor de computer een regel, omdat hij nu eenmaal geprogrammeerd is. Een computer kan combineren en associëren op basis van wat hij uit zijn databanken heeft opgediept. Wanneer hij volgens een bepaalde wiskundige formule een grap genereert, wil dat niet meteen zeggen dat die grap leuk is.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen