VU Magazine 1997 - pagina 389

aardse psycholoog immers geconcludeerd dat we wél doelbewuste wezens zijn, dan was dat evenzeer voorbarig geweest. Er is namelijk geen absoluut criterium waaraan valt af te meten of gedrag doelbewust tot stand komt of niet. Maar wij gedragen ons toch doelbewust? Dat denken we ja, maar we zijn daarbij onze eigen maatstaf! Als wij onszelf doelbewust noemen, dan komt dat hoofdzakelijk doordat dat we niet aan het gevoel kunnen 'ontsnappen' dat onze geest bepaalt wat we (straks) zullen gaan doen en dat het eveneens onze geest is die beslist of we de hotelkamer direct zullen betreden of dat we hem eerst moeten inspecteren. De gedachte dat we voortdurend keuzes maken en dat dit mede ons gedrag bepaalt, berust op een dermate krachtige intuïtie, dat we heel moeilijk zouden kunnen wennen aan de gedachte dat onze intuïtie op dit punt in feite een ingewikkelde vorm van zelfbedrog is.

van het gedrag V o o r b a r i g e conclusie

Hoe kan die buitenaardse psycholoog nu weten dat óns inspectiegedrag, anders dan dat van de graafwesp, uit een bewuste overweging werd geboren? Wat hij ziet zijn wezens die kamers altijd maar één keer controleren (zijn proefpersonen zijn gelukkig geen 'dwangneuroten' die, net als onze wesp, aan de gang blijven). Vermoedelijk, zo redeneert hij, hebben deze wezens tijdens hun

evolutie geleerd dat meer dan één keer controleren verspilde moeite is, en dat die kennis, uitmondend in specifiek 'inspectiegedrag', van generatie op generatie wordt doorgegeven. Van doelbewustheid hoeft volgens hem daarom nog geen sprake te zijn: misschien weten die hotelgasten helemaal niet dat ze het maar één keer doen. Is dit een al te voorbarige conclusie? Dat valt nog te bezien. Had de buiten-

Maar heeft de psychologie dan niet al lang aangetoond dat ons gedrag wordt veroorzaakt door onze mentale vermogens? Nee, dat heeft ze nog steeds niet kunnen aantonen. In feite berust een groot deel van het psychologisch onderzoek dan ook op een vooronderstelling: wij mensen zijn wezens wier gedragingen er niet alleen doelbewust uitzien, maar het ook zijn. Dat van de graafwesp mag er misschien wel even doelbewust uitzien, maar is het niet. Waar in onze hersenen een binnenkomende prikkel eerst in de geest wordt geïnterpreteerd, op grond van welke interpretatie vervolgens een reactie wordt geformuleerd, leidt diezelfde prikkel bij een graafwesp

wcs

NOVEMBER/DECEMBER

1997

25

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen