VU Magazine 1997 - pagina 96

niet over eens zijn, is het volgende. Wat ik niet en hij waarschijnlijk wel gelooft, is dat de malaise met het milieu te wijten is aan het wetenschappelijk wereldbeeld. Wij hebben, volgens die redenering, door die zogenaamd 'wissenschaftliche Weltauffassung' de wereld leren zien als een object van beheersing, met alle ellendige gevolgen vandien. Daar geloof ik dus geen steek van. In de eerste plaats omdat de natuurwetenschap niet alleen bij de gratie van de beheersing bestaat. Lang niet elk onderzoek speelt in op enig technisch kennisbelang. Er is ook zuiver wetenschappelijk onderzoek dat gefundeerd is op pure nieuwsgierigheid, op niets dan de wens te willen weten hoe het allemaal in elkaar zit. Pas in de toepassing kan dat overgaan in beheersing.

De stelling die hij onlangs in dagblad Trouw poneerde, als zou de plotselinge liefde voor de natuur bij de hedendaagse mens voornamelijk op valse sentimenten berusten, vormt daarvan een aardige illustratie. Kort samengevat komt De Boers betoog, dat hij in het eerste deel van zijn recent verschenen essaybundel uitvoeriger uitwerkt, op het volgende neer. De geciviliseerde mens, die heel modieus zegt op te komen voor het behoud van de natuur, weet helemaal niet wat natuur is, zeker niet in Nederland waar het laatste stukje ongerepte natuur lang geleden het veld moest ruimen. Wat de moderne mens al idealiserend voor natuur aanziet is in werkelijkheid een dankzij wetenschap en techniek gedomesticeerde omgeving; een plek waar de mens zich betrekkelijk veilig kan wanen. Slechts in de gecultiveerde gedaante van tuinen en parken wordt de natuur genietbaar en laat zij zich door de mens beminnen. Echte natuur dat is de wildernis van 'het buitenste buiten', een regelrechte bedreiging, en absoluut onleefbaar.Dit standpunt ontlokte De Boers collega Koo van der Wal, die aan de Rotterdamse Erasmus Universiteit wijsbegeerte doceert, een venijnige reactie. Een standpunt als dat van De Boer is een verkapt pleidooi voor de voortgaande aantasting van het milieu met behulp van wetenschappelijke en technische verworvenheden, aldus Van der Wal, eveneens in Trouw: "Dat de natuur ten diepste alleen vijandig is, is een idee van grote-stadsintellectuelen die het leven geheel in eigen regie willen nemen." Dat van die grote-stadsintellectuelen ontlokt Theo de Boer een zacht gegrinnik. "Het is net andersom. Juist de grootsteedse intellectueel koestert de illusie dat hij veilig is. Ik kom van een dorp. Ik ben geboren aan het Vuile Gat in Zuid-Beijerland. Bij storm en hoog water gingen we als kinderen naar de dijk, kijken naar die uitgestrekte, woeste watervlakte. Die heette daar niet voor niks het Vuile Gat. En als het water dan over de dijk liep, dan begreep je hoe vijandig en bedreigend natuur kan zijn. Toch, echt bang was ik niet; ik vertrouwde volledig op die grote mannen die daar op de dijk dan met zandzakken in de weer waren. "Ik ben overigens net zo bezorgd over de aantasting van het milieu als Van der Wal. Ik noem het alleen geen natuur, maar cultuurlandschap. Voor zover zijn we het eens. Waar we het

16

wcs

MAART/APRIL

1997

"En in de tweede plaats denk ik dat de mens de wetenschap helemaal niet nodig heeft om het milieu te verpesten. Dat de mens vroeger wèl in harmonie met de natuur geleefd zou hebben, is ook al zo'n valse, geromantiseerde gedachte. Ik heb dat vroeger ook geloofd. Maar niets is minder waar. Al in de prehistorie is de mens begonnen grote verwoestingen in de natuur aan te richten. Ook in Europa. Wil de mens overleven, dan zal hij altijd moeten ingrijpen in de natuur. Het probleem zit 'm alleen in het feit dat de mens met dat ingrijpen zo moeilijk maat weet te houden. De kreet 'terug naar de natuur!' berust op een mythe. En mythen zijn van oudsher een manier om na te denken over een verbroken relatie; in dit geval die met de natuur. Het is een uiting van heimwee naar een oertijd die definitief voorbij is. Sterker nog: die in feite nooit bestaan heeft. "Kortom, de wetenschap is niet de oorzaak van het milieuprobleem. De werkelijke oorzaak is de menselijke mateloosheid. En die zit in de aard van het beestje." Dat dankzij het eigen vernuft en de verworvenheden van wetenschap en techniek, de mens zich een relatief veilige niche in een overigens vijandige natuur heeft weten te verschaffen, wil overigens bepaald niet zeggen dat Theo de Boer een blinde volgeling is van het wereldbeeld dat vanuit de natuurwetenschappen vaak als de enig zaligmakende visie op de werkelijkheid wordt gepresenteerd. Dat wereldbeeld is hem te beperkt en te schraal: "Ik verzet me niet tegen de natuurwetenschap.

"Filosofie die maatschappelijk niet functioneert blijft zonder betekenis."

Maar te zeggen dat wat fysici ons over de natuur vertellen de laatste waarheid is, bestrijd ik. Sinds Gahleï is bijvoorbeeld de gedachte gemeengoed geworden, dat geuren en kleuren secundaire eigenschappen zijn die alleen in onze subjectieve beleving - tussen de oren dus - bestaan en derhalve op schijn berusten. "Maar het is een waanidee dat de wetenschap de enige instantie zou zijn die ons betrouwbare informatie over de werkelijkheid kan verstrekken. Ik ben er vast van overtuigd dat de natuur-

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen