Ad Valvas 2006-2007 - pagina 135

AP VALVAS 2 NOVEMBER 2006

W E T E N S C H A P

VU loopt voorop bij speekselonderzoek

De opwindende kant van spuug Hoogleraar Arie van Nieuw Amerongen hield tijdens de VU-dies een lezing over speekselonderzoek. Geen alledaags onderwerp, maar wel een met toekomst. Een interview.

Luisteren

FOTO: CHRISTIAAN KROUWELS

Hoe bent u in het speeksel terechtgekomen? "Ik ben biochemicus en was bezig met een dissertatie over processen in de hersenen. Mijn promotor stapte echter over van geneeskunde naar tandheelkunde en ging zich bezighouden met speekselonderzoek. Ik ben hem toen in 1974 maar gevolgd. Als biochemicus kun je tenslotte allerlei processen in het lichaam onderzoeken. Maar mentaal vond ik het moeilijk. Hersenonderzoek spreekt meer tot de verbeelding. Het heeft een paar jaar geduurd voordat ik echt liefde voor speeksel begon te voelen." Wist u toen al hoe interessant spuug is? "Nee. Ik wist er eigenlijk niks van. De kennis over spuug was destijds minimaal. Het onderzoek was nog maar net een beetje op gang gekomen. Slijm en speeksel zijn moeilijk te onderzoeken omdat het overal aan blijft plakken. Daardoor is het lastig zuiver speeksel uit de speekselklieren te verzamelen. Het onderzoek kwam pas van de grond nadat er nieuwe technieken beschikbaar kwamen."

Voorlichting Zeker een kwart van de biotechnologen kan niet goed genoeg op zijn eigen werk reflecteren. Dat is een van de conclusies uit het proefschrift van Patricia Osseweijer, die dinsdag 31 oktober promoveerde op wetenschapscommunicatie in academia. Reflectie is wel belangrijk omdat biotechnologen hun werk aan het grote publiek moeten kunnen uitleggen. De biotechnologie is een wetenschapsgebied waar veel discussie over is en het is biotechnologen de afgelopen vijftien jaar lang niet altijd gelukt om hun standpunt goed voor het voetlicht te brengen. De universiteit heeft daarin ook een verantwoordelijkheid, vindt Osseweijer. Wetenschapsvoorlichting is evenals onderzoek en onderwijs een belangrijke taak van wetenschappers en moet door de universiteit meer worden gestimuleerd. (WV)

Hoeveel spuugwetenschappers ztjn er in de wereld? "Zo'n drie- ä vierhonderd. Elke drie jaar organiseren we in Nederland een wereldspeekselcongres. Daar komen ongeveer 150 wetenschappers op af Wi) organiseren dat omdat het Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam (Acta) een van de grootste speekselonderzoeksgroepen ter wereld heeft. Het volgende congres hier is in 2008. Ter vergelijking. Op sommige congressen over hart- en vaatziekten komen wel dertigduizend mensen bij elkaar. Speekselonderzoek staat niet zo in de belangstelling, ook niet bij de farmaceutische industrie, dus moeten we flink aan de weg timmeren om geld voor onderzoek te krijgen."

Bestaan speciale speekselziekten? "Er zijn mensen die geen of te weinig speeksel aanmaken. Die hebben een heel droge mond. Dat geeft allerlei problemen. Bijvoorbeeld ontstekingen in de mond, omdat speeksel een belangrijke rol speelt bij het afweersysteem in de mondholte. Er kan ook slijtage aan tanden en kiezen ontstaan en extra veel gaatjes. We hebben een speekselsubstituut ontwikkeld dat een deel van de problemen verzacht. En er zi)n mensen die juist teveel speeksel produceren. Als het immuunsysteem ontregeld is, werkt ook het spuug niet beschermend meer." En Acta heeft een apart speekselspreekuur? "Ja, dat is vrij uniek in de wereld. Daar komen zo'n honderd mensen per jaar die mogelijk een probleem met het speeksel hebben. Vaak kunnen we helpen. Speekseltekort kan bijvoorbeeld een bijverschijnsel zijn van het slikken van bepaalde medicijnen, zoals bètablokkers. Dan worden de speekselklieren geblokkeerd. Veel artsen weten dat niet. Dat kan worden opgelost door te oefenen met kauwen of met een smaakje, zoals menthol. Dat activeert de klieren." Is de precieze samenstelling van speeksel bekend? "In hoofdUjnen wel. Probleem is dat de variëteit van de samenstelling veel groter is dan Cl

>Weetjes

De medische wetenschap onderzoekt niet wat dokters willen weten. Dat zei Iain Chalmers, die vrijdag 20 oktober een eredoctoraat van de VU kreeg uitgereikt voor zijn pionierswerk op het gebied van evidence based medicine, medische wetenschap die zich baseert op harde bewijzen. 'Ik geloof niet dat het publiek het onderzoeksestablishment nog kan vertrouwen', zegt Chalmers in NRC Handelsblad van 28 oktober. Uit onderzoek blijkt volgens Chalmers dat onderzoekers niet luisteren naar vragen van dokters en patiënten. Onderzoek wordt nu voortgedreven door twee vragen: wat levert het op? en is het academisch gezien opwindend? De oplossing ligt volgens Chalmers bij de pers, die moet onderzoekers kritischer volgen. Verder moet er een eind komen aan de nauwe verwevenheid van politiek, industrie en wetenschap in veel landen. (PB)

TEKST: DIRK DE HOOG

Is er zo iets als een Nobelprijs voor spuugonderzoek? "Jazeker, de koperen spittoon. Deze spuugbak IS een jaarlijkse wisselprijs die ik in 2004 heb gekregen. Daar was ik blij mee, want het is toch een eer om erkerming van je vakbroeders te krijgen. De buitenwacht kijkt een beetje raar als je zegt dat je spuugprofessor bent. Dat geeft minder aanzien dan bijvoorbeeld kankerprof Ik zit daar niet mee. Wij zijn ook bezig met de gezondheid van mensen. Daar haal ik mijn voldoening uit."

PAGINA 7

Scannen Arie van Nieuw Amerongen: 'De buitenwacht kijkt een beetje raar als je zegt dat je spuugprofessor bent'

bijvoorbeeld bij bloed. Overigens hangt de samenstelling van de slijmstoffen in speeksel samen met de bloedgroep. Hoofdbestanddeel wordt gevormd door zo'n tien eiwitten met daaromheen nog honderden andere eiwitten.

^Straks halen we uit spuug de nieuwe antibiotica^ Wat het ingewikkeld maakt, is dat er sporen van allerlei stoffen uit het lichaam in speeksel terug zijn te vinden. Daarbij gaat het wellicht om duizend verschillende stofjes." Een drupje speeksel kan daardoor een bloedproef vervangen? "Voor veel dingen wel. Er is bijvoorbeeld een speekseltest voor het hiv-virus. Je kunt ook allerlei sporen van drugs, alcohol en tabak in het speeksel terugvinden. Je zou de blaastest van de politie op alcohol kunnen vervangen door een speekseltest. Dat werkt ook goed voor mensen die moeilijk kunnen blazen door ademgebrek. Dankzij de ontwikkeling van micro-elektronica kun je chips maken die heel

snel allerlei stofjes in speeksel kunnen aantonen. Ook kun je bepaalde hormonen terugvinden. Zo kun je stress meten. En er zijn ontwikkelingen waardoor je speeksel kunt gebruiken bij de diagnose voor bepaalde ziekten. Bij het ontstaan van borsttumoren worden speciale eiwitten aangemaakt die je mogelijk in speeksel kunt terugvinden. Veranderingen in speeksel kunnen een indicatie zijn voor bepaalde ziekten. En je kunt in speeksel DNAsporen vinden. Een beetje speeksel uitspugen of een uitstrijkje maken van het wangslijmvlies op een wattenstaafje, is natuurlijk veel makkelijker en aangenamer dan een bloedprik ondergaan." Valt er nog iets nieuws te ontdekken aan spuug? "Zeker. Dankzij nieuwe analysetechnieken zijn heel kleine eiwitten in het speeksel gevonden die vroeger over het hoofd werden gezien. Dat zijn zogeheten peptiden. Die hebben een zeer sterke antibacteriologische en antischimmeiwerking en lijken een goed alternatief voor de bestaande antibiotica. Groot voordeel van deze peptiden is dat bacteriën er niet resistent tegen kunnen worden. Resistentie is nu al een enorm probleem met bestaande antibiotica. Ook veroorzaken deze peptiden geen allergische reacties bij patiënten. Het is dus een veelbelovende ontwikkeling. Alleen zijn de proeven en de tests die nodig zijn om het te ontwikkelen tot een bruikbaar medicijn heel duur en vergen veel tijd. Maar in Amerika is men er al behoorlijk ver mee. Zo zie je maar dat aandacht voor speeksel heel opwindend kan zijn." Reageren? Mail naar: redactie@advalvas.vu.nl

Een vierdimensionale CT-scan verbetert de effectiviteit van de bestraling van longtumoren. Dat blijkt uit het onderzoek van René Underberg, die daarop woensdag 1 november bij geneeskunde promoveerde. Longtumoren worden voornamelijk bestraald met een driedimensionale bestralingstechniek. Deze is gebaseerd op één snelle CT-scan van de tumor en zijn omgevende structuren. Deze scan houdt geen rekening met tumorbeweeglijkheid, veroorzaakt door de ademhaling van de patiënt. Daardoor kunnen onnauwkeurigheden ontstaan. Om dit op te lossen onderzocht Underberg de toepassing van de vierdimensionale CT-scan. Die scan houdt niet alleen rekening met de grootte en ligging van de tumor, maar ook met de beweeglijkheid ervan. Het resultaat is een veel grotere nauwkeurigheid bij allerlei vormen van longtumorbestralingen. (FB)

Boefjes Jongens die zich schuldig maken aan criminaliteit en vandalisme hebben minder stresshormoon Cortisol in hun speeksel dan jongeren die niet in aanrakmg komen met de politie. Dit duidt erop dat de boefjes minder stress en angst kennen, waardoor ze ongevoeliger zijn voor straf Dit blijkt uit een onderzoek van psychiater Arne Popma, waarop hij 18 oktober promoveerde. Hij onderzocht zo'n 120 jongens van twaalf tot en met veertien jaar die voor het eerst waren opgepakt voor een licht vergrijp en vergeleek die met andere jongeren. Popma het ze bepaalde stressvolle proefjes doen en mat dan de cortisolspiegel en hartslagfrequentie. Doordat deze jongeren minder stress ervaren, zouden ze mogelijk crimineel gedrag vertonen omdat ze op zoek gaan naar prikkels die ze in het normale leven onvoldoende krijgen. (DdH)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen