Ad Valvas 2006-2007 - pagina 368

I N T E R N A T I O N A A L / W E T E N S C H A P

PAGINA 6

International Polar Year

Kijk uit voor de ijsbeer >Stijn in Oeganda O) Stijn van Rest, student culturele antropologie, onderzoekt of leven in een conflictgebied het rechtvaardigheidsgevoel van Oegandezen beïnvloedt. Een verslag uit hun ontwrichte samenleving. Robert woont niet in een vluchtelingenkamp. Zijn ledenmaten zijn nog in tact. Zijn vrouw is nooit verkracht. Zijn kinderen zijn nooit ontvoerd. Toch voelt hij zich door de oorlog verminkt. Aangetast in zijn bestaan. Ontnomen van zijn bezit. Ik zet wat antropologische kanttekeningen. Met bomen markeerden zijn voorvaders een stuk grond. Met kinderen bezaaiden zijn voormoeders de toekomst. Robert vertelt over de communale vorm van samenleven. Landbouw was arbeid. Delen stond centraal. Persoonlijk eigendom bestond alleen in groepsverband. Dit ziet hij met de tijd vervagen. "De oorlog heeft onze cultuur vernield", zegt Robert. Cultuur is geen statisch object. Het is een proces. Een constant adapterende staat van samenzijn, onderworpen aan invloeden van lokale, nationale en globale spelers. Cultuur bestaat niet in meer of mindere mate. "Cultuur is inherent aan het leven van de mens", zegt mijn antropologische kennis. Robert vertelt dat men vroeger in de avonduren bij elkaar kwam. Danste. Muziek maakte. Verhalen vertelde. Zo werd op traditionele wijze kennis van generatie op generatie doorgegeven. Dit ziet hij steeds minder gebeuren. "De oorlog heeft onze tradities opgeslokt", zegt Robert. Ieder verleden was ooit het heden. Wat ooit nieuw was, is nu traditie. Wat nu nieuw is, is straks traditie. Veranderingen roepen weerstand op. Vroeger, nu en in de toekomst. "Mensen beschouwen het verleden als houvast in de chaos van het heden en de onzekerheid van de toekomst", zegt mijn antropologische kennis. Bukkend betreed ik het lemen huis van Robert. In het midden hangt een gordijn dat het zitgedeelte van het slaapgedeelte afschermt. Er staan twee houten stoelen en een houten bank. De ronde muur is geheel behangen met krantenknipsels. Brimey Spears, Ricky Martin en David Beckham. Daartussen hangt een foto van zijn overleden vader. Robert ziet zijn vader als een held. Iemand die leefde volgens de wetten van de natuur. Mensen zoals zijn vader ziet hij tegenwoordig zelden. "De oorlog heeft onze samenleving ontwricht", zegt Robert. ledere samenleving is in beweging. Economisch, politiek en sociaal. Hedendaagse bewegingen als globalisering, verstedelijking en de drang naar de illusie van moderniteit spelen hierbij een belangrijke rol. "Het krampachtig vasthouden aan een ontastbaar begrip is een humane reactie op verandering", zegt mijn antropologische kennis. De oorlog in noord-Oeganda heeft een verreikende impact. Er is echter meer dat de samenleving beïnvloedt. Niet vanuit Roberts perspectief. Voor hem staat één ding centraal. Rechtvaardigheid gaat hand in hand met een herstel van zijn cultuur, zijn tradities en zijn samenleving. Vanuit mijn antropologische ogen is dit theoretisch, praktisch en symbolisch gezien onmogelijk. Je kunt een volwassen persoon ook niet terug laten groeien tot een onbezorgd kind. Robert heeft hier weinig aan. Hij voelt zich diep van binnen verwond. Mijn theoretische nuances kunnen hier niets aan verzachten.

De één moet oppassen voor hongerige ijsberen, de ander voor op drift geraakte ijsbergen. VUwetenscliappers Jelte Rozema en Simon Troelstra doen beiden onderzoek voor Inet International Polar Year. Ze vertellen over de poolzomer, Russische cruiseschepen en verlaten Noormanruïnes.

i^

fe.'.

WELMOED VISSER

"Achter elk heuveltje kan een ijsbeer zitten", vertelt ecologiehoogleraar Jelte Rozema over zijn onderzoek op Spitsbergen. Studenten die met hem op stage gaan, leren dan ook als eerste hoe ze een geweer moeten gebruiken. Ze gaan de dag na aankomst meteen naar de schietbaan. "Grapjassen worden streng aangepakt. Daar weten de Noren wel raad mee", vertelt Rozema. "En schieten is nog niet gemakkelijk." Als er een ijsbeer gesignaleerd is, moet iedereen binnen blijven. De beesten zijn echt gevaarlijk. Nog niet zolang geleden is er op Spitsbergen nog een meisje opgegeten, dat een ijsbeer voor een rendier had aangezien. Toch kon Rozema vorig jaar mooie foto's maken van de dieren, die zich net tegoed hadden gedaan aan de resten van een aangespoelde beluga. "Ze waren hartstikke volgegeten. Anders kun je ze echt niet zo dicht benaderen", vertelt hij niet zonder trots. De ijsberen zijn goed voor stoere verhalen en mooie plaatjes, maar wat doet Rozema nou eigenlijk in het verre noorden? "Wij onderzoeken hoe de planten daar reageren op opwarming", vertelt hij. Daartoe heeft hij van plexiglas een soort schermen laten maken die hij om de vegetatie heen zet. Binnenin de constructie wordt het één of twee graden warmer dan erbuiten. "We gaan kijken wat dat doet met de plantengroei", vertelt Rozema. Hij laat een stukje poolheide zien. "Kijk, die plantjes maken elk jaar een paar blaadjes aan. Dat zijn een soort jaarringen. Als het een warm jaar is, kan de plant meer groeien dan in koude jaren." Door de plantjes te wegen, onderzoeken Rozema en zijn studenten wat het effect is van een temperatuurstijging van één of twee graden. Dit jaar gaat hij bovendien een deel van de plantjes extra water geven. "Want waarschijnlijk wordt dit gebied met opwarming ook natter", legt hij uit. Eind mei gaat hij met drie studenten naar het eiland. Rozema blijft twee weken. De studenten de hele zomer. "Het is een prachtig eiland en er zitten veel onderzoekers uit allerlei landen. Die studenten vermaken zich altijd prima", zegt Rozema. "Ze wonen in een soort Uilenstede, waar ze snel internet hebben." Zelf is hij elke keer weer onder de indruk van de prachtige natuur, de rust en het licht op het eiland. "Het is een bar gebied, maar wat er voorkomt, is prachtig: sneeuwhoenders, kraaiheide, walvissen voor de kust en de zon die 's zomers niet ondergaat." Dat de toendravegetatie zal veranderen als het warmer en natter wordt op Spitsbergen staat vast. Op de meest beschutte plekken van het eiland komen nu al dwergberken en poolwilgjes voor. Dat zijn kleine. Arctische varianten van de bomen zoals wij die kennen. Omdat de permafrost de planten verhindert diepe wortels te krijgen, worden die boompjes niet hoger dan een centimeter of twintig. "Maar als de permafrost verdwijnt, of dieper komt te zitten, zal het eiland begroeid raken met struiken en grotere planten", vertelt Rozema.

Verhuizende Vikingen Zijn collega Simon Troelstra kijkt niet in de toekomst, maar naar het verleden. Hij wil weten hoe klimaatveranderingen in de afgelopen tweeduizend jaar van invloed zijn geweest op bewoning langs de kusten van het Arctisch gebied. "Tot het jaar 1000 had je veel nederzettingen langs de kusten van Newfoundland en tot 1400 op de zuidpunt van Groenland", vertelt hij. "Er woonden Vikingen en inheemse bewoners. Korte tijd later waren veel van die nederzettingen verlaten. De vraag is waarom."

Met geologische gegevens wil Troelstra erachter komen wat er rond die tijd kan zijn gebeurd. Samen met buitenlandse collega's gaat hij grondboringen doen voor de kust, in de buurt van de verlaten nederzettingen. Uit de sedimentskemen die naar boven komen, kun je veel informatie halen over het klimaat: bijvoorbeeld of er in die tijd open zee was (dan zitten er resten van plankton en andere beestjes in het sediment) en of er veel ijsbergen langs dreven (zandafzetting zou daarop kunnen duiden). De metingen gebeuren vanaf een Russisch cruiseschip. "We zitten met zijn twaalven op een luxe schip waar tweehonderd man op kunnen. Compleet met sauna en theater. Maar het wordt hard werken, want we moeten al onze metingen in een dag of tien doen." Of Troelstra bang is dat hij wordt overvaren door een ijsberg? "Er waren afgelopen jaar wel erg veel ijsbergen, maar de bemanning weet hoe ze er omheen moeten varen. De meesten spreken alleen Russisch, maar ik heb er alle vertrouwen in dat het goed gaat." Troelstra's hypothese is dat vanwege een temperatuursstijging de Vikingen en andere

Pooljaar Het wordt druk op de polen. In het kader van het International Polar Year komen er de komende twee jaar meer dan tweehonderd onderzoeken in de gebieden rondom de Noorden Zuidpool. Wetenschappers uit zestig landen proberen zo veel mogelijk kennis te verzamelen over deze kwetsbare klimaatzone die op dit moment sneller opwarmt dan andere gebieden op aarde. Het Nederlandse deel van het Polar Year is vorige week geopend door koningin Beatrix. De Nederlandse overheid stelt zeven miljoen euro onderzoeksgeld beschikbaar. Van de VU doen onder meer Simon Troelstra en Jelte Rozema mee aan het onderzoek. Waarschijnlijk gaat de VU in de toekomst nog meer onderzoek doen, want het universiteitsbestuur heeft klimaatverandering aangewezen als onderzoeksspeerpunt. Het international Polar Year is het vierde pooljaar in de geschiedenis. Het eerste was in 1882. Voor meer informatie over het pooljaar www.ipy.nl, www.ipy.org.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen