1947 Geloof en Wetenschap : Orgaan van de Christelijke vereeniging van natuur- en geneeskundigen in Nederland - pagina 106

100 boekje over ,,Die Entwicklung des Temperatuurbegriffes im Laufe der Zeiten" leest, komt men onder de indruk hoe moeilijk het voor een modern physicus is zich nog weer te verplaatsen in beschouwingen over het ,,primum frigidum" e.d., al zijn ze zeker in die tijd niet ,,zinloos" geweest. Maar ,,eine physikalische Grösze" kan het toenmalige temperatuurbegrip nauwelijks genoemd worden. Ook van het derde stadium valt nog wel wat te zeggen. De vraag, naar wat ,,eigenlijk" aan de warmte ten grondslag ligt, door Bavink gesteld, is juist het soort, waar een positivist niet aan wil. Maar al is dit voor ons nog geen reden tot verwerping van die vraag, zo valt er tegen Bavink's betoog om andere redenen wel wat in te brengen. Het begrip temperatur is in de thermodynamica gevormd, geheel buiten de kinetisch-moleculaire theorie om. Nu verruimt deze laatste inderdaad onze opvatting van dat begrip. W e leren zien, dat we met een gemiddelde te doen hebben, dat we slechts bij een groot aantal, niet bij een enkel molecuul van temperatuur kunnen spreken, kortom, dat we met een z.g. statistisch begrip te maken hebben en dan verder, dat dat gemiddelde evenredig is met het arbeidsvermogen van beweging van de moleculen, maar ,,die abschlieszende Definition" van temperatuur kan men de formulering van dit verdiepte inzicht toch bezwaarlijk noemen. Ondanks deze opmerking blijft het leerrijk in Bavinck's beschouwingen, dat hij zo de nadruk legt op de verschillende stadia in de begrippenvorming, waarbij het aangeven van de meetmethode slechts één stadium is. Maar wat die meetmethode betreft, valt er toch ook nog wel wat te vragen. En daarmede komen we tot ons uitgangspunt, Einstein's vraag naar een meetmethode voor gelijktijdigheid, terug. In hoeverre is hier het aan iedere physicus bekende (en ook door de positivisten aanvaarde) gedachten-experiment toelaatbaar? De ingrijpende, inhoudrijke consequenties, waarvoor de relativiteitstheorie ons plaatst, zijn het gevolg van twee eigenaardigheden in de lichtvoortplanting (en in de voortplanting van electromagnetische trillingen in het algemeen) : a) de lichtsnelheid is de grootste signaalsnelheid, die wij kennen; b) de lichtsnelheid is, door de beroemde proeven van Michelson en van Michelson en Morley, onafhankelijk gebleken van de bewegingstoestand van den waarnemer, of juister gezegd, twee waarnemers, die met met hun toestellen t.o.v. elkander met eenparige snelheid bewegen, vinden toch dezelfde waarde voor de lichtsnelheid. Maar heeft het nu geen zin, is het zinloos, te denken, dat wij, met andere, ons nu onbekende, hulpmiddelen dan licht werkende, de signaalsnelheid willekeurig groot zouden kunnen maken, ook al blijkt dit voorlopig nog niet te realiseren? Mogen wij dan wel in onze gedachtenexperimenten ons de wrijving volkomen opgeheven, of ten minste willekeurig klein, voorstellen of de lichamen de ruimte volkomen homogeen vullend denken, dus afzien van de

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen