SENSATIELECTUUR.

In den regel zijn de hoofdartikelen van onri blad c; ewJjd aan een stof, die op eenigerfei wijzo de openbaring van het G-ereformeerde leven of de trereformeerde levensgedachte raakt, 2sulks in aansluiting bij den koers, dien hét blad wenscht te volgen. Wat verband houdt met de literatuur en de literaire stroomingen — esn stof, waaraan „De Reformatie" ook van meet aan aiandacht heeft.geschonken — wrordt in een afzonderlijke rubriek behandeld, heeft dlis, om 't zoo te zeggen, een eigen plaats en een eigen terrein in onze kolommen. Daarbij trachten we vooral noi'ar een positief jdan te werken; bij voorkeur worden zoodanige ijoeken besproken, die als aanbevelenswaardige lectuur de belangstelling onzer lezers verdienen. ^\''e willen in de eerste plaats aan hen, wien de tijd ontbreekt om zich te.oriënteeren in de veelheid van lectuur, welke de boiekenmarkt biedt, de noodige aanwijzingen verstrekken, • zooi, dat ze voor zich o[ hun kinderen gewenschte lectuur kunnen kiezen.

Intusschen, het kan ook zijn nut hebben een enkele maal eens een meer algeanoen onderwerp te behandelen en dan zulk een stof critisch te beschouwen. Er zijn verschijnselen, van-buiten-af zich opdringende qnaesties, die dat zelfs noodig maken. Nu dan doo'r de omstandigheden de verzorging van het hoofdartikel in dit nummer voor mijn rekening komt, wil ik die gelegenheid benutten, om eens zulk een, wegens haar ingrijpende gevaren belangrijke, quaestie aan de^ orde te stellen: de sensatielectuur.

Natuurlijk is dit onderwerp niet in één artikel in al zijn onderdeelen af te handelen; gelijk iedere zaak van eenig belang, heeft oiok deze stof verschillende kanten, raakt ze ook meer dan één openbaringsvorm van het moderne leven, 't Is nu alleen om de zaak. als zoodanig te doen. Mogelijk biedt zich te eeniger tijd de gelegenheid, op het eigen terrein van „literatuur en kunst" nog eens op enkele afzonderlijke punten nader in te gaan.

Wat onder sensatielectuur moet worden verstaan behoeft wel geen breede omschrijving.

Onze; tijd leeft van en bij de sensatie en het woord „sensationeel" is ©en bijna onmisbaar adjectief geworden in advertenties en proispieoti over boeken. In haar breedste opvatting doelt de uitdrukking sensatielectuur op al z.ulke lectuur, die opzien verwekt, zinnenprikkelend is en daardoor in bijzondere, ma.te de belangstelling trekt.

Vele zijn daarbij de factoren, die dat sensatioaieele karakter bepalen. Niet alleen de inhoud, maar vooral ook de vorm, het uiterlijk, de titel van een boek doen in dezen zich gelden: zelfs sdhuilt daarin" in de eerste plaats de kracht dier sensatie, omdat juist van deze uiterlijkheden de eerste, maar tegelijk over de keuze beslissende, lokking uitgaat.

. Men moet maar eens zien in de etalages der boekwinkels; dan kan men aan d© feiten constateeren, wat sensatielectuur is.

Do omslagen der boeken allereerst zijn bont en veelkleurig, onmiddellijk in 't oog vallend door hun felheid en „durf". En de afbeeldingen op' die omslagen pakken als bioscoopiaffiches; d, a: ar zit veelal de hoogste spanning in en een benauwend duidelijke actie. V^an angst verwrongen gezichten onder onontkoombare revolverdreiging, opi de spoorrails vastgebonden misdaad-sla, chtoffers, in doodelijken val neerstortende ongelukkigen, woest-misliandelde ellendigen zijn daar in de meest barre realiteit geteekend. En alleen al het zien van zulke tooneélen doet de verbeelding oplaaien, doei aanstonds de felle begeerte opvlammen, dat gebeuren van nabij te leeren kennen, , dat geweldige intensief mee te doorleven, dat is, het bewuste bock to lezen.

Of ook — en zulke afbeeldingen zijn zeker niet minder talrijk — de bandteekeningen zijn van een prikkelenden zinnelust, te gevaarlijker, omdat niet in het grof-banale, maar in het verfijnd-sensueel© de sensatie wordt gezochf. Wel stelt in dezen een nauwlettend toezicht van de oiverheid' grenzen, rnaar niet alles ligt onder haar straffend bereik. En de sensatie heett op het terrein dat „vrij" blijft ruimte genoeg.

En dan de t i t e 1s!

Juist die titels zijn de groofe kracht der sensatielectuur. Veel verder nog reikt hun invloed, dan die van het uiterlijk, van den brutalen omslag der boeken, omdat ze veel dichter bij de menschen komen: ze staan bij lange rijen in de catalogi van leesbibliotheken, in courant-advertenties, in uitgavenverm.eldingen. Ze komen, in de h hi zen der menschen, in ieders hand, onder elks oog. En ze zijn van zóó schetterenden klank, dat ze onmiddellijk opvallen.

hl 't bijzonder oefenen in dezen de vele vertalingen, waarmee we worden overstroomd, haar funeste n invloed.

Als ik eens overschrijf enkele titels, die ik in de laatste maanden heb gevonden, krijgt de lezer een alleszins sprekend be& li van wat ik bedoel. Ik noem ten voorbeeld: „Het geheim van, do Japanscbe tempelgrot"; „D© slavin van den sullan"; „De krotten"; „Misdaad uit hartstocht"; „De noodlottige brief"; , , De Schijnverloving"; Op' den drempel des doods"; „IJ© Fatale vrouw"; „Een rechter vermoord"; „Lacht en wordt rijk"; „Liefde in de woestijn"; „Het helsche laboratorium van Dr Fu Manchu"; „Een nieuwe neus"; ., , Zijn eer gered"; „Handen omhoog' all© titels van vertaalde boeken. Maar ook onder de oorspronkelijk-Nederlandsche romans zijn er verscheidene, die voor deze bttxtenlanders niet onderdoen. Zoo verschenen twee (blijkbaar bijeen hoorende) verhalen: „Do vrouw die uitgestooten werd", „De man die aangehaald werd" (men lette op^ het typisch-sensationeele, dat hier het omgekeerd© staat van wat men verwacht); „Huwelijksvacantie"; „Bij verrassing getrouwd" e.d.

Waarlijk op een lijstje als dit — dat gemakkelijk in dubbele grootte te geven zou zijn — ligt de sensatie duimendik op.

Hoezeer nu zulke sensationeele titels v£in invloed zijn, kan blijken uit wat het tijdschrift „De Boekverkooper" enkele maanden geleden meldde als de ervaring van den bibliothecaris van een volksbihliotheek in een onzer grooit© steden. „Men vraagt", aldus zegt hij, „lectuur op: den titel afgaand, en dus een boek, dat „Kalverstraat" heet 20 maal, tegen zesmaal een, da, t „D© G-ilden" genaamd is., . men leest op goed geluk Erasmus 15 maal als hij zijn boek „Lof der Zotheid" heet, doch slechts 4 maal, wanneer hij het „Twaalf samenspraken" noemt. Evenzoo gaat het in de volgende gevallen: Shakespeare Codolanus 4 maal (maar) Othelló, de Moor van Venetië 19 maal; Biemer „Een Dagboek" 4 maal, (maa.r) „Huiselijk Geluk en Huiselijk Leed" 71 maal; Bruss© „Hef Nacht]icht van de zee 50 maal (maar) „In de Nachtbuurt" 118 maal Van Hulzen „In hoogere Regionen" 12 maal, (maar) „Een Vr'ouwenbiecht" 72 maal.

• Duidelijk blijkl uit zulk een statistiek-mededeeling, dat de^ titel alles doet en dat wat sensatie belooft 't meest het publiek piakt. '

Over 't algemeen zegt daarbij de naam van d'en auteur de menschen niets, tenzij w©er die naam een klank van sensati© hoeft. Dan waarborgt hij een boek zijn debiet. Van den roman b.v. als „Mon cure chez les riches", die toch niet een zoo opvallenden titel draagt, werden in Parijs alleen enkele honderdduizenden exemplaren verkocht, omdat de Auteur is de populaire en om zijn sensationeele persartikelen bekende Clément Vautel. 't Boek verscheen in een stemmig-donker bandje, maar het voert den naam van ©en „bekende" — eu dat was voor 't publiek genoeg! Namen als die van Barbusse, Schnitzler, Courts Mahler e.d. zijn voor vele lezers zonder meer voldoendo, om een nieuw-verschenen boek te koopen. En o-ok uit onze eigen literatuur kunnen we namen noemen, die een dergelijke klankkracht hebben, 't Is weer de sensatie, die haar invloed gelden doet.

Door deze uiterlijke factoren, die bij de vaak grenzenloo'ze oppervlakkigheid van vele menschen over de keuze van lectuur beslissen, komt dan de sensatielectuur tof de lezers.

lui dan begint de eigenlijke invloed van die boeken pas! Want dan gaat zich de inhoiud doen gelden, dat, waarvoor omslag en titel bela, ngstelling wilden wekken.

Bij de bespreking ©nkel© weken geleden van het leerzame boekje van Dr Ritter , , De sociale boteekenis van de Amusementsliterataur", hel) ik op dezen inhood gewezen, wat betreft de detectiveromans met hun vaak sdrerpzinnig uitgedachte niisdaadtechniek en hun vernuftige samenvoeging van behendigheid, sluwheid', gemeenheid, durf, ko^elbloedigheid, tegenwoordigheid van geest, enz. enz. Er is onder deze detective-verhalen grove, plomp-seusationeele „dubbeltjes-kunst", als de Nick-Carters, de .Lord Listers, de Buffaloi Bills, zimielooze speculaties op' de lagere instincten in de menschcnziel — er zijn ook fijn-gecomponeerde, goed gestyleerde, „beschaafde", werkelijk-literaire producten onder. Maar op sensatie gericht zijn ze alle en hun invloed is in wezen dezelfde. Behoudens een enkele uitzondering misschien (als sommige romans van Middendorp en Ivans) brengen ze d©n lezer buiten zijn evenwicht, maken ze door hun span-'ning de verbeelding óversp; annen, prikkelen ze overmatig d© zenuwen, werken ze opi den geest in als vergif op het oirganisme van het lichaam: ten slotte alles aantastend en in hun doiorwerking vernietigend.

Zeker zijn daarbij de grofst© vormen, die van de zooi juist genoemde soorten, de gevaarlijkste. Nog dezer dagen konden we in d© krant lezen, hoe de lectuur van deze ge©stverd©rvers.©en boerenjongen er toe gebracht heeft, zich als 'misdadiger bij de politie te melden, alleen uit de zucht, om als zoodanig een belangrijk personage te zijn. En ze zijn er bij ti©ntallen, d© jong© menschen, die, zwak van karakter en willoos van natuur, meegesleept zijn door het perverse van de misdaadverheerlijking der Nick Carters. Querido heeft in zijn „Mooi© Karel" deze sociale wrakken even scherp als juist gestalte gegeven in d© figuur van Frans Poort.

Maar — en daarvan zij men zich ter dege bewust, de fijnere vormen van het soiort oefenen dienzelfden vergiftigenden invloed'. In dit opzicht is teekenend een passage, die „Boekenschouw" (van Febr. 1927) citeert uit den mond van ©©n adellijke dam©.... „Ik kan uw meening, als zou vergif niet schaden, wanneer men het niet merkt, niet deelen. Het wil mij voorkomen, dat de boeken, die wij lezen, d© indrukk©n, die wij' opdjoen, van invloed zijn op onze ziel, zooals de lucht, die wij inademen en de spijzen, die wij gebruiken, op ons lichaam inwerken. En zoo: aIs die laatste schaden zonder dat wij het bemerken, zoo schaden ook die ander© dingen ons b©ter© ik, wanneer zij aan het valsche de schijnbare kleur en het uitzicht geven van het ware. Het is mij tenminste zoo vergaan. 'Greheel vrijwillig heb ik van jongsa.faan geen slecht boek gelezen, wanneer het mij alszoodanig bekend was, zelfs ni©t, als m©n het mij in handen gaf. Maar ik heb, zonder het te weten, vele boeken gelezen, waarvan ik het mijzelt als zo'nde aanrekenen zou, wanneer ik ze iemand lezen liet of ze zelf nog eens las, daar ik nu zeer goed weet, hoeveel schade z© mij berokkend hebben".

Intusschen, de detectiveromans zijn niet de eenige openbaringen van sensatiel©etum'. Al di© vele boeken vol levenswijsheden en levensfilosophieëu, al die zwoel-zinnelijke, fel realistische, opzettelijk

tendentieuze romans, zooals we er juist in dezen tijd zoovele kennen, ze zijti van het serisationeele soort, .waarin, naar het citaat uit 't zelfde nummer van , , BOiekenschoiuw", „d© hartstocht zoo geschilderd is, dat ze er door wordt opgewekt". De sensatielecluur is zelfs heel omvangrijk en wie rond zicli ziet en. wat kennis van zaken heeft, bemerkt, dat die omvang groeit, stelselmatig groeit door d.e vertalingenstroO'm en door de eindelooze concurrentiezucht der Uitgevers.

Vooral ook de jongensboeken zijn doo-r deze sensaticscln'mmel aangetast. Kr zijn gelukkig vele góéde jongensboeken, en in den laatsten tijd valt er zelfs een kennelijke stijging van het gehalte waar te nemen, maar tegen de jongenslectuur in 't algemeen geldt het woord, dat Valkema de Blouw schreef in zijn inleiding op een doior hem bewerkt jongensboek: „Wie kent ze niet: de priillige voortbrengselen van een ten doode afgematte fantasie, voortdravend op een door anderen platgetreden Spoor, zonder frischhoid of oorspronkelijkheid, gevat in een goedkoopen, snel vervallenden band, bij duizenden tegelijk op de markt gewoirpen? Wie ergerde zich nooit aan die — vaak vertaalde en dan nog slecht vertaalde - --voortbrengselen, waarin de een© gruwelijkheid de andere achterhaalt en ovei'troeft, die monslerverhalen, waarin gescalpeerd wordt en gepijnigd, waarin de moord nooit van de lucht, de revolver nimmer in den gordel blijft? Wie keerde zich niet af van die, zoogenaamd jongensachtige, boeken, waarin de ondeugendheid tot hcldenfeit, de brutaliteit toit iets verheffends, de spot met wat onbeholpen is of toevallig onderliggend is, to't deugd gemaakt woindt.... (En) er tusschendoor een laf speculeeren op: jongenssmaak, jongensneigingen, jongensbravoui'. Een zich aanpassen a.an dien smaak, die neigingen, die dubieuze ontwikkeling van onze lieve straat-en schooljeugd en alles geënt op een traditie, die op zichzelf slechts ernstige bedenking en wensch to't herziening kan uitlokken". 't Is niet anders dan de sensatiezucht, die tot deze verwording heeft geleid. , v •'.

Hier nu staan we VOOT een verschijnsel, dat onze ernstige aandacht verdient.

Hier is een gevaar, een groot gevaar zelfs, dat ook ons en onze jeugd bedreigt. .

We kunnen en mogen er onze oogen niet vooisluiten, op straffe van namelooze schade aan ziel en lichaam beide. Want, het moge waar zijn wat Van Hulzen schreef in „Morks Magazijn" (van Oct. 1926).... „in plaats van een blijvend bezit te zijn, woTdt het sensationeele druksel iets als een flard, een vod, dat vanzelf wel bij de oudpapierkooper of op de vuilnisbelt terechtkomt", zijn schadelijke, vergiftigende werking heeft het dan al gedaan, en, wie eenmaal in den greep van het sensatiemonster is geraakt, komt er niet gemakkelijk weer uit. De overprikkeling der zenuwen, de bezoedeling varr het denken, de ontwrichting van het ziele-evenwicht, de voortwoekerende fantasiebesmetting, eenmaal ontstaan, zijn invloeden, die als sluipend vergif dooirwerken en een jammerlijk, einde brengen.

Daarom dient op het gevaar der sensa.tielectuur gewezen, daarom dient tegen de sensatielecluur gewaarschuwd te worden. En dan is een krachtig positie kiezen dringende eisch. Transigeeren, geven en nemen, beteekent in dezen een zich bloot stellen aan de gevaren, die hier dreigen en kan zeer ernstige gevolgen met zich sleepen. Bij herhaling hebben we hierover in ons blad gehandeld en dtiarbij meer dan eens de hoirading aangewezen, die ons christelijk levensbeginsel ten dezen vordert. Ik behoef dus, thans daarop niet nader in te gaan. Doel van dit artikel was, de sensatielectuur in haar algemeenheid te ontleden en in die ontleding haar critisch te beschouwen, als een der gevaar-, lijke machten van dezen tijd. En uit die beschouwing volgt vanziélf de conclusie, dat we ons daartegcm met alle energie moeten wapenen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen