VU Magazine 1973 - pagina 236

&

de balk te smijten in een weelderig leven en zo kwam er nogal wat in de oude kous terecht. Volgens sommigen (Max Weber) moet het begin van het kapitalisme dan ook bij Calvijn worden gezocht.

Maar dat was omdat, als gevolg van de industriële revolutie, de aardigheid van het werk voor zeer velen wérkelijk was verdwenen. Prof. Diepenhorst: 'De vreugde is verstorven, de somberheid is gekomen, die met zwarte tinten het arbeidsleven overschaduwt!'

Vlijt zonder meer, doch 't is activiteit. Vol onrust en spanning, 't is hollen en draven, Inzet van heel de persoonlijkheid.'

In de negentiende eeuw, kortom, werd het vliegwiel aangezwengeld, van de motor Lui van de huidige welvaart (en het percentage hartinfarcten). IJver was een deugd. GeAl vlogen de stukken er af bij de calvinisten, 19e eeuw lukkig kon de mens worden door hard te hardnekkig bleven zij evenwel lange tijd overtuigd dat de mens een van nature lui Inderdaad was er zo het eerl^en ander ge- werken. Bedelaars, landlopers en andere nietsnutschepsel is, die als hij niet stevig achter de beurd in de negentiende eeuw. Iedereen ten werden in de kraag gegrepen en naar vodden wordt gezeten, geneigd zal zijn zijn in zoete rust werd opgeschrikt. kampen gedeporteerd voor het verrichten dagen in ledigheid door te brengen. Zo Prof. Leven bach: werd op het (eerste) Chr. Sociaal Congres 'Met mijn zevenmijlslaarzen snel schrijdend van dwangarbeid, want ledigheid was des duivels oorkussen. In de strafkolonie Veenin 1891 (geopend door Abraham Kuyper) door de historie van arbeid en mens. huizen werden luie en werkschuw geachte als conclusie aanvaard: Hoofdpunten schetsend, details steeds 'De socialistische theorie, dat ieder mensch vermijdend, lieden dagelijks geconfronteerd met ophartstocht heeft voor den een of anderen - Kortheid toch immers is Uw en mijn wens - vattingen over de arbeid zoals die door de productieven arbeid, miskent de werkelijk- Zijn w'aan de 19e eeuw thans gekomen, nijvere burgerij werden gekoesterd. heid van den zondeval, en rekent niet met D'eeuw van de arbeid, zo wordt welgezeid. In de gevels van de huizen der gestichtswachten waren in steen uitgehakte ophet feit, dat door de zondeval ook heit ka- Want niet aan bidden, aan dichten en rakter van den arbeid veranderd is.' dromen, schriften aangebracht, zoals 'Arbeid adelt', De werklust, die de calvinisten zelf ont- Doch aan werk werd sinds het leven gewijd. 'Zorg en Vlijt', 'Kennis is Macht', 'Arbeid is wikkelden, mocht dus niet worden ver- Tot 't hoogste goed wordt de arbeid ver- een Zegen', 'Werk en Bid' (de volgorde klaard uit de veronderstelling, dat zij daarheven. werd iets gewijzigd), 'Werklust', 'Rust Roest' aan kennelijk plezier beleefden, maar Naast het geluk en de welvaart en 't nut. en 'Orde en Tucht'. moest worden gewaardeerd als een boet- De strijd om 't bestaan brengt vooruitgang vaardig streven om de oude (luie) natuur in't leven, Taylor te doden. Hij moest. D'arbeid is voorwaarde en teken van fut. 'Na den val zien wij den mensch tot arbei- Gewijd aan het nieuwe in deze beschaving, Tegen het eind van de vorige eeuw ging de wetenschap zich bemoeien met het den gedwongen. Hij is, nu ontaard, meer D'eeuw der machines, de eeuw der techniek, werkende volk om te kijken of er niet meer liefhebber der wellusten, dan liefhebber uit te halen viel. Het begon in de Verenigde Gods; en ook het karakter van den arbeid ledere dag brenge nieuwe verbazing is nu veranderd. Die arbeid is nu geworden Wenst zich de mens. Hij is vol dynamiek. Staten. De ingenieur F. W. Taylor (18561915) bekeek kritisch hoe een ploeg van arbeid in het zweet des aanschijns, op eene Zelden nog is het dat denker en schrijver 75 arbeiders bezig was een wagon met aarde, om 's menschen zonde vervloekt, Zich op de arbeid bespiegelend bezint; die doornen en distelen voortbragt, en Doch vanzelfsprekend is, dat elk de ijver ruwijzer te laden voor Bethlehem Steel. waarvan hij nu, al de dagen zijns levens Vooronderstelt en een hoge deugd vindt. "met smart" heeft te eten.' (uit rapport Ie Maar dat is dan niet meer enkel de brave Chr. Soc. Congres) Wie wèl plezier in z'n werk had, deed er goed aan dit niet te laten merken. Voor DE TIMMERMAN arbeidsvreugde was in deze visie geen plaats, wat VU-hoogleraar prof. dr. H. R. Wijngaarden op de Christelijk Sociale Conferentie in 1952 wat ondeugend de vraag deed opwerpen 'of door het zoeken naar arbeidsvreugde de vloek uit Genesis 3 niet ontdoken wordt'. Anders dan de ietwat sombere vaderen, meende hij 'dat naar het bijbels getuigenis de bestemming van de mens is om vreugde aan zijn arbeid te beleven,'een opvatting die in 1952 door geen der aanwezigen meer bestreden werd. Trouwens reeds op het Tweede Christelijk Sociaal Congres in 1919 klonken opgewektere geluiden. Zo sprak voorzitter prof. mr. P. A. Diepenhorst: 'Gelukkig het volk, gelukkig de tijd, waarin het arbeidslied hoog opklimt en de ziel jubelt, over de vreugde, die schuilt in der handen werk.'

1

24

Gemiddeld verlaadde iedere man in de groep 12)4 ton per dag, maar ze konden 't veel efficiënter aanpakken dacht Taylor. Nauwkeurig bestudeerde hij de handelingen der arbeiders, drie a vier dagen lang. Met het vooruitzicht op meer loon als hij meer presteerde, werd één arbeider, die sindsdien in de literatuur bekend staat als Smit, overreed om een dagje precies de aanwijzingen van Taylor te volgen. Hij dacht niet zelf meer, maar tilde ijzer en rustte uit, precies zoals hem bevolen werd. Om half zes 's middags had hij 47)4 ton op de wagen geladen, zo meldt Taylor triomfantelijk in zijn hoofdwerk 'The principles of scientific Management'. Het opgetogen bedrijfsleven was niet meer DE BAKKER

te houden. Met prikkelloon en wetenschappelijke bestudering van werkmethoden, werd overal de produktiviteit opgevoerd, eerst in de VS, later ook in Europa. Efficiency was het doel: rationalisatie werd het devies. In zijn film 'Modern Times' bracht Charley Chaplin in 1936 het gevoelen tot uitdrukking, dat (althans een deel van) de mensheid toch wel tot een zeer eigenaardige vorm van bezigzijn op deze aarde was vervallen. Hartelijk lachte de westerse mens zichzelf uit (of de arbeiders ook lachten, is niet onderzocht), zonder overigens kans te zien de op gang gebrachte mallemolen tot stoppen te dwingen.

Mensbeeld Achter het zgn. 'taylorisme' stak een bepaald mensbeeld. In zijn boekje 'De motivatie ... tof werken?' (1971) somt de psycholoog dr. Hk. Thierry (voorheen VU, thans Univ. van Amsterdam) zes aspecten op van het mensbeeld achter de zgn. 'wetenschappelijke bedrijfsvoering'. 1. De mens is een verstandelijk wezen dat er alleen op uit is, om zoveel mogelijk geld te verdienen. 2. Elk mens reageert op financiële aansporingen als individu op zichzelf. Hij zal proberen om anderen te slim af te zijn. 3. Mensen reageren op één standaardwijze; er is dus één methode, waarop ze het beste kunnen worden 'aangezet' en beïnvloed. 4. De mens is van nature lui en niet geneigd tot werken. 5. Gezien deze luiheid moeten de werkers onder bedreiging met straf, gedwongen worden om hun inspanningen te richten op de doeleinden van de organisatie. 6. De gemiddelde mens wil graag geleid worden en verantwoordelijkheid vermijden.' Klopte dat mensbeeld met dat, welke in christelijke kringen leefde? Hoewel niet gesproken kan worden van een conflict tussen dit beeld van mens (en arbeid) met wat op het eerste Chr. Sociaal Congres (1891) als conclusie was aanvaard, bleek op het tweede, in 1919, dat velen het taylorstelsel allerminst pruimden. Ettelijke applauzen klonken in het gebouw der 'Maatschappij voor den Werkende Stand' in Amsterdam wanneer protestge-

luiden werden geuit. 'De heer Sybrandy (Heerlen) noemt het Taylorstelsel koud, hard en zielloos. In dat stelsel gaat het niet om den ouderwetschen vakman, maar om de snel zich aanpassende ongeschoolde kracht. We moeten den eigenlijken prikkel tot den arbeid weer leeren zoeken in den arbeider zelf. De christelijke arbeider moet weer leeren, dat arbeid een zegen is en niet een vloek, een stuk paradijs en niet een hel is. De heer M. de Jong (Amsterdam) verzet zich met alle kracht tegen het Taylorstelsel. Het maakt van menschen machines. Als de taak vastgesteld moest worden in overleg met de arbeiders, dan zal het nooit zoover komen. Taylor heeft uitgevonden hoe ten koste van de arbeiders de ondernemerswinst moet worden vergroot. Daartegen vraagt Spr. een protest van het congres. Als noodmaatregel kan het systeem misschien aanvaard in het belang van de productiebevordering, maar voor het overige moet het worden verworpen. De heer H. J. de Groot (Den Haag) betoogt, dat het Taylorsysteem een gevolg is van concurrentie en zucht naar winst. De heer W. Kok (Den Haag) vraagt of de heer Schorer niet vreest, dat als het Taylorstelsel wordt toegepast de vrije persoonlijkheid verloren zal gaan. Te weinig hebben christenen er tegen gestreden. We kunnen het niet tegenhouden, maar dan moeten we de scherpe kanten er af zien te nemen.' Jhr. mr. K. J. Schorer, die als inleider over dit onderwerp was opgetreden, riep tenslotte spontaan: 'De leuze moet zijn: liever arm, dan rijk tengevolge van de verwoesting van anderer arbeidskracht. (Applaus).' Maar met woorden viel de ontwikkeling niet meer te bezweren. Aan veel meer dan scherpe kantjes afvijlen, werd trouwens niet gedacht. Opvoering van produktiviteit werd een onbestreden doel. Gering, zo niet geheel afwezig, was het besef ten koste waarvan deze ontwikkeling ging (arbeidsvreugde van velen, milieu, uitputting delfstoffenvoorraad en levenspeil van mensen in Afrika en Azië). Aanzienlijke inkomensverschillen werden acceptabel geacht, omdat daarvan een prikkel tot grotere arbeidsprestatie zou uitgaan. Geen eenstemmigheid bestond in 1952 op de Chr. Sociale Conferentie over 'de vraag of, en zo ja, welke taak de overheid heeft bij de verdeling van het nationale inkomen en het nationale vermogen'. Inleider C. Smeenk meende dat het niet de roeping der overheid is om opzettelijk naar nivellering van inkomens te streven. 'Een vergaande nivellering zou veler initiatief 25

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen