VU Magazine 1981 - pagina 162

verslag van Dyonisius was Apollonia „een maagd van gevorderde leeftijd". Ook zij ontkwam niet aan het verschikelijke lot der standvastige christenen. Tijdens haar gevangenschap werden haar de kaken gekraakt en onder helse pijnen werden haar de tanden stuk voor stuk uit de mond gerukt. Toen zij na al deze kwellingen nog steeds niet bereid was haar geloof op te geven, werd zij voor de keuze gesteld om terug te keren tot de oude Romeinse goden en door offeren deze weer gunstig te stemmen, óf te sterven op de brandstapel die inmiddels was opgericht. Apollonia verzocht om een korte bedenktijd die haar werd toegestaan. Zonder haar beulen verder een antwoord waardig te keuren sprong zij plotseling in het vuur en werd door de vlammen verteerd. Apollonia zou omstreeks het jaar 1000 heilig verklaard zijn, in 1643 volgt de officiële pauselijke kanonisatie waarbij allen die sedert de tiende eeuw vereerd werden bijgevolg heilig verklaard werden. In een Utrechts brevier uit 1508 wordt voor het eerst gewag gemaakt van Sint Apollonia als patrones voor hen die aan kiespijn lijden. Het gebed tegen kiespijn dat in dit brevier voorkomt luidt vertaald als volgt: ,, O heilige Apollonia, verkrijg voor ons door Uw lijden de vergiffenis voor al wat wij hebben misdreven met tanden en mond door gulzigheid en roddelen, opdat wij bevrijd worden van de smart en tandpijn, nu en in de toekomst en dat wij dan, door de geestelijke reinheid te beminnen, door de voorspraak uwer lippen de Koning der Engelen tot vriend mogen hebben. Amen!" Door het verschil in geschiedenis na de gotiek van de Noordelijke en Zuidelijke Nederland is vooral in de Zuidelijke Nederlanden meer bewaard gebleven van de H. Apollonia en wordt zij ook heden in België op meer plaatsen vereerd dan in ons land. Het geloof wordt niet door landsgrenzen gescheiden. Toch willen wij in dit artikel terwille van de dokumentatie ons strikt bepalen tot datgene waarvan aangenomen mag worden dat het op ons tegenwoordig grondgebied vervaardigd is of er van afstamt. In de vijftiende eeuw was een kerkgebouw overladen met voorstellingen van het leven van Christus, Maria en de heiligen. Niet alleen op schilderijen, fresko's, altaarstukken maar ook op liturgische gebruiksvoorwerpen en pontif ikale gewaden der geestelijken en eveneens in getijdenboeken en brevieren, op fraaie miniaturen komen de verklaringen van het leven van Christus en ons geloof voor. Schilderijen met voorstellingen van de H. Apollonia uit de gotiek van werkelijk Nederlandse oorsprong zijn nog weinig bekend. Van de Utrechtse schilder Jan van Scorel (1495-1562) is een zeer fraai drieluik bekend. Het rechter zijluik toont de H. Apollonia. In 1519 neemt Van Scorel een groot besluit tot een buitenlandse reis. In 1520 komt hij in Karinthië waar hij van graaf Cristoforo Frangipani (weduwnaar van Apollonia Lang von Wellenberg die in 1519 was overleden), opdracht krijgt een drieluik te schilderen voor het kasteel Falkenstein

148

H. Apollonia, beeltenis der Broederschap te Haelen(L.)

(thans de kerk Obervellach) en voorstellende de familie Frangipani — Lang von Wellenberg, gedacht als Heilige Maagdschap. Van Scorel vervult de opdracht en vertrekt naar Venetië en het Heilige Land, en op de terugweg gaat hij naar Rome. In 1524 keert hij naar Utrecht terug. Het fraaie portret van de H. Apollonia, van veel jeugdiger gedaante dan in de legende wordt beschreven, geeft misschien het uiterlijk van de overlevende weer. In haar rechterhand houdt zij haar attribuut, de tang, in haar linkerhand het boek der boeken, zoals in die tijd in vele getijdenboeken voorkomt. Pas later verschijnt de palmtak op de afbeeldingen. Een tweede voorbeeld van waarschijnlijk de Noordnederlandse school is een schilderij van Maria met kind en heiligen (Museum Brussel). Maria is omgeven door tien vrouwelijke heiligen, Apollonia als jonge maagd met een tang in haar redhterhand. Naast de eucharistische offerdienst kent de kerk een gebedsdienst voor vast gebeden, die elke dag op dezelfde uren, de zogenaamde kanonieke uren, worden gelezen of geciteerd. Zij staan opgetekend in ibrevieren, die dagelijks door de geestelijken

OokApollonia ontkwam niet aan het verschrikkelijke lot van de standvastige christenen

gebruikt werden. Aan het einde van de middeleeuwen ontstond ook bij de leken de behoefte zulke gebedenboeken te bezitten, dus vaste gebedenreeksen voor de privédevotie. Zij verschilden enigszins van de officiële brevieren en ook wijken ze af van streek tot streek. De leken-getijdenboeken bevatten steeds de getijden van Onze Lieve Vrouwe. Daarnaast zijn er veelal gebeden voor de heiligen volgens hun feestdag in opgenomen. De H. Apollonia komt daarin eveneens menigmaal voor. Daar ze voor de leken geschreven werden, waren ze meestal in de Nederlandse taal, soms evenwel in het Latijn, zoals de brevieren. Eén der fraaiste in het Utrechtse vervaardigde getijdenboeken is het getijdenboek van Catharina van Kleef, de echtgenote van Hertog Aernout van Gelder, vermoedelijk in 1438 vervaardigd. Het boek heeft een bijzondere geschiedenis, waarvoor hier verwezen wordt naar de herdruk met commentaar van John Plummer. De beide gedeelten bevinden zich in ,,The Guennol collection" en ,,Pierpont Morgan Library" in de Verenigde Staten. In dit getijdenboek staat misschien wel de (aller?-)eerste, zeer fraaie miniatuur van de H. Apollonia. Zij heeft de extractietang met molenaar in de linkerhand en houdt met haar rechterhand haar kleed op. Getijdenboeken van Noordnederlandse oorsprong komen in ons land niet veel meer voor. Zij zijn verspreid over de wereld. In het British Museum bevinden zich drie getijdenboeken met de aanduiding,,Flemish" (Vlaams). Zij bevatten fraaie miniaturen van de H. Apollonia, een met het gebed in de Nederlandse taal. Niet te bepalen is of haar oorsprong Noord- of Zuid-Nederland is. De Koninklijke Bibliotheek te 's-Gravenhage bezit twee getijdenboeken met fraaie miniaturen van de H. Apollonia. Een zeer fraaie werd in de Zuidelijke Nederlanden in het atelier van Jean de Tavenier bij Oudenaarde in 1459 vervaardigd voor Philips de Goede. De miniatuur is in Grisaille uitgevoerd, het gebed in het Latijn. Een getijdenboek met een Utrechtse kalender (uit het midden van de vijftiende eeuw) heeft een zeer fraai versierde pagina met een afbeelding van de H. Apollonia. Het gebed in het Nederlans luidt: ,,Van Sinte Appollonien Almachtige ewighe god hope ende croonden ghenen die Sinte Appollonien dijnre maghet martelaersche ghepassijt voer die ghelove dijns naems overmits utreckinge der tanden in den hemel gecroont hebste wi bidden ghif ons allen die hoer gehuechnisse god dienstelic begaen in ewighen vreden te verbilden en beide van anxte des lichaems ende der ziele gevriet te werden. Overmits onsen heerJesum Christum. Amen." In het museum Meermanno Westreenianum te Den Haag bevinden zich twee getijdenboeken met kleinere afbeeldingen van de heilige, en van minder allure dan die in de Koninklijke Bibliotheek. Beide handschriften dateren uit het begin van de zestiende eeuw. Handschrift 10 F 14 heeft een Oudnederlandse tekst, het gebed luidt: „Van Sint Appollonien Die hevet seere scone gheweest in den aensichte mer vele scoonder int gheloeve daerom heef se god vercoren tot eenre bruyt ende heef se hem

vu-Magazine 10 (1981) 4 (april)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen