VU Magazine 1982 - pagina 19

van kernwapens. Onze groep, de „Kerkelijke Broederschap" richtte zich tot de synode van de Evangelische Kerk met de oproep zich op ethische gronden tegen de kernbewapening te verklaren. We zetten een aantal stellingen op waarvan we hoopten dat de synode zich er achter scharen kon." Pas later werd bekend dat Karl Barth de schrijver van deze stellingen was. Over de tiende stelling ontstond felle strijd. Wat stond üaaria?,, Een tegenovergesteld of neutraal standpunt in deze kwestie is onverdedigbaar voor christenen. Beide standpunten betekenen een verloochening van alle drie christelijke geloofsartikelen." Met andere woorden: wie vóór, althans niet tégen kernwapens ten behoeve van het Westduitse leger is, hoort eigenlijk niet in de kerk thuis. Uitgebreide synodediskussies leidden echter niet tot aanneming van de omstreden stelling. De synode beperkte zich tot een weergeving van de standpunten voor en tegen en besloot met de vaststelling: „Wij blijven bij elkaar onder het Evangelie". Helmut Simon: ,,Dat was een formulering van onmacht." De Kerkelijke Broederschap verzamelde vervolgens alle kritiek, voorzag die van kommentaar en verdediging en gaf het geheel als boek uit. Het boekwerk heeft volgens Simon allerminst aan aktualiteit ingeboet. Het gaat vandaag de dag weer om dezelfde vragen en dezelfde diskussies, met slechts dit verschil dat het verzet tegen Duitse atoomwapens tóen vooral van theologen kwam die het vraagstuk op zuivertheologischegronden beoordeelden, in 1958 werd de tiende stelling herschreven na een door de Broederschap gehouden kongres waarop

Helmut Simon: „Bewapening is geen noodlot"

vele theologen hetwoord voerden. Beleden werd dat alleen een volslagen afwijzing van massavernietigingswapens in overeenstemming is met Gods plan voor de wereld: „...moeten wij belijden dat het betrekken van massavernietigingswapens in het gebruik van macht, bedreiging en machtsuitoefening doorstaten alleen kan plaatsvinden in daadwerkelijke afwijzing van wat de aan zijn schepping trouwe en de aan mensen genadige God wil.. Zulk handelen is voor christenen niet te verdedigen. Het standpunt van afzijdigheid in deze door ons als,,zonde' betitelde zaak is onverenigbaar met het zich bekennen tot Jezus Christus. Elke poging zulk handelen en dergelijke afzijdigheid theologisch te rechtvaardigen wordt tot dwaalleer, veroorzaakt verleiding en maakt de wil van de drieënige God krachteloos." Staat Simon nog steeds op dit standpunt? ,, Ja. Ik heb dit standpunt tijdens de Vietnamoorlog ook meegedeeld aan de toenmalige bondspresident GustavHeinemann en bondskanselier Willy Brandt. De diskussie ging toen over de vraag of je kernwapens in Vietnam mocht inzetten. Heinemann aanvaardde mijn standpunt volkomen. Hij dacht er net zo over."

Een blik op het podium. In het midden voorzitter Habgood

„Gaat u nu maar weg"

Niet meer aktueel Hoe ging het verder na dit radikale voorstel voor 'n kerkelijke uitspraak? De Duitse Evangelische Kerk stelde een atoomkommissie in die de verschillende standpunten nogmaals onder de loep nam. De kommissie vergaderde grondig en fel. Uiteindelijk kwamen de standpunten wat dichter bij elkaar. Het gebruik van kernwapens werd verworpen. Onopgelost bleef de vraag of je ze wel ter afschrikking mag plaatsen. De Nederlandse Hervormde Kerk deed begin jaren zestig een vergelijkbare uitspraak: gebruik nee, afschrikking misschien. De,,broederschap" van Simon ging veel verder en wees ook de afschrikkingsstrategie af, met de overweging dat wie afschrikking als middel aanvaardt, de w/7tot gebruik insluit. Simon:,, Wat sindsdien gebeurde, is heel interessant. De ontspanningspolitiek kwam van de grond, precies zoals wij het steeds hadden voorgestaan. De aktualiteit van het kernwapenvraagstuk verdween. Het Duitse leger werd niet met kernwapens toegerust. Er was geen konkreet aangrijpingspunt meer voor de kernwapendiskussie. Maar wèl trad de Noord-Zuidproblematiek op de voorgrond. Met de opkomst van ontwikkelingssamenwerking kwam de vraag naar een theologische waardering van de revolutie op: mag je geweld gebruiken om een verandering in verhoudingen binnen je eigen samenleving te bewerkstelligen? Er werd amper meer gestreden over het vraagstuk van internationale oorlog. Dat was niet aktueel. Deze ontwikkeling was niet zonder gevaar. Wij hebben als Rijnlandse kerken destijds de Nederlandse kerken gewaarschuwd tegen het proces van gewenning en afstomping dat aan de gang was. Wij vertelden hen dat de periode van afschrikking slechts 'n gewapende vrede, een genadig uitstel was waar we met alle kracht vandaan moesten zien te komen door alternatieven ervoor in de plaats te stellen. En dat is niet gebeurd", aldus Simon,,,integendeel, onderde dekmantel van ontspanningsbeleid ontwikkelde het militair-strategische denken zich verder van,, massale vergelding" tot,,aangepast antwoord" (flexible response) en tot de strategie van de beperkte oorlog. vu-Magazine 11(1982) 1 (januari)

Het afschrikkingsdenken werd daardoor steeds wankeler." Toen de diskussie over de Noord-Zuidproblematiek over z'n hoogtepunt heen was, kwam deze vraag opnieuw op. Simon: ,,ln ons land, de Bondsrepubliek, gebeurde dat zo' n beetje vorig jaar, op gang gebracht door het dubbelbesluit van de NAVO. Dit besluit ging de kant op van wederom een stap tot versterking van de wapenwedloop, zonder dat we van de noodzaak werden overtuigd "

Mevrouw Siwatibau van de Fijieilanden pleitte in de hoorgroep voor het stopzetten van de proeven in de stille Oceaan

Aanvankelijk werd het dubbelbesluit niet heftig bestreden in Duitsland. De meeste Duitsers hoorden iets redelijks doorklinken in het argument voor het dubbelbesluit: ,,Als de Russen verder vernieuwen, zullen wij ook nieuwe kernwapens plaatsen. Doen ze dat niet, dan openen wij besprekingen die plaatsing onzerzijds ongedaan kan maken". Simon:,,Dat werd in brede kring aanvaard. Er leefde hóóp dat het zo zou gaan. Carter was toen nog president en men was overtuigd dat hij ook werkelijk zou praten met de Russen. Daarover was amper strijd." Maar toen kwam Reagan aan de macht. Er klonken nieuwe en tegelijkertijd verwarrende tonen uit het Witte Huis: het gaat niet langer meer om evenwicht maar om overwicht, om een leidende rol voor Amerika. Aan Russische zijde ontstond het vraagstuk Afghanistan. De indruk werd gevestigd dat de supermachten zich niet tevreden stelden met het naast elkaar leven, maar elkaar wilden overwinnen. Tegelijkertijd kreeg de leer van de,.beperkte" oorlog duidelijker trekken. Men ging het gevaar inzien van deze theorie, als hij niet mocht kloppen. Dat alles leidde tot een nieuwe protestbeweging in Duitsland. Simon:,,Het verschil met de jaren vijftig is dat hij nu door het grondvlak gedragen wordt. Daar kwam nog iets bijzonders bij: de volksmenigte werkt samen met vredesonderzoekers die het protest onderbouwen met wetenschappelijke gegevens", aldus Helmut Simon Het is heel snel gegaan in Duitsland, vindt hij.,, Vooral in protestantse kringen sloeg de vredesbeweging meteen aan, omdat hier al een protesttraditie uit de jaren vijftig bestond." Simon was voorzitter van de Duitse Kerkedag waarop enkele maanden terug als donderslag bij heldere hemel de gevreesde Hollanditis uitbrak. Simon moest aldaareen ontmoeting met defensieminister Hans Apel op touw zetten. Simon: „Het ging heel dramatisch toe. Een zeker deel van het publiek wilde dat Apel in 't geheel niet kon spreken, 't Liep uit op een soort krachtproef voor de vredesbeweging: zou ze kunnen luisteren of is het een onderdrukkende beweging?"

vu-Magazine 11 (1982)1 (januari)

Simon meent dat de vredesbeweging deze proef goed doorstond. Wél kwam het tot dramatische tonelen: de politie bezette het podium. Simon slaagde erin de politie te laten verdwijnen en zo het groene licht van het publiek te verkrijgen. Simon: „Ikzei tegen de politie:,, Gaat u nu maar weg, wij durven het risiko aan het zelf op te knappen''. De politie hééft het geriskeerd en dat heeft de vredesbeweging een goede naam bezorgd. Daaruit bleek dat de vredesbeweging een ten diepste werkelijk vreedzame beweging was: hoewel negentig procent van de aanwezigen het niet met Apel eens was, vond bijna zestig procent dat hij toch z'n betoog moest kunnen afsteken. Samen metde aansluitende betoging in Hamburg vormde dit de eerste krachtproef voor de beweging."

Kerk en oorlog Hoe denkt Simon over/7efongec/u/ddat bij veel christenen leeft om de bewapening nu écht te gaan aanpakken, en de wens daarin te worden gesteund door een uitspraak van de Kerk of de Wereldraad die aan duidelijkheid niets te wensen overlaat? Simon: „U weet ongetwijfeld langs welke lijnen de kerkgeschiedenis zich heeft voltrokken. Eerst was de kerk tegen geweld en oorlog, toen ontstond het verbond van kerk en staat, van troon en altaar. Maar er zijn ook andere lijnen. Zo stelt Luther de vraag: kan een soldaat zalig worden? En hij maakt zich niet makkelijk van de vraag af. Het konventionele denken in de kerk gaat er vanuit dat we in een door zonde en misdrijven getekende wereld leven en dat de staat zich daartegen moet kunnen verweren. Daaruit ontstond de leer van de rechtvaardige oorlog Dit alles is door de kernbewapening kwalitatief sterk veranderd, vooral na de Tweede Wereldoorlog. Weliswaar was de laatste konventionele oorlog ook verschrikkelijk, maar men kon er toch geen ,,nee" tegen zeggen, want Hitlers regiem was toch óók verschrikkelijk, zo werd geredeneerd. Dat maakte het moeilijk de oorlog zondermeer te verwerpen. Pas de kwalitatieve omschakeling naar kernwapens bracht een scherpere bezinning in de Kerk op gang. En nu zijn er zelfs kerkelijke groepen die zeggen: kernwapens is de status confessionis gegeven, dat wil zeggen: iemands geloof moet óók blijken uit zijn verwerping tegen het gebruik van kernwapens. Kernwapens vormden het startsein om ook andere vormen van oorlog ter diskussie te stellen, al is het veel moeilijkerom daarin een even afwijzend standpunt in te nemen als ten opzichte van massavernietigingsmiddelen. Het is duidelijk dat die in ieder gevalmefmeerkunnen", aldus dr. Simon. De Evangelische Kerk heeft inmiddels een brochure uitgegeven die wat achterloopt op dergelijke 17

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen