VU Magazine 1986 - pagina 65

reldje van de gekleurde blokken heeft het programma een goed begrip. De torens die gebouwd worden, storten niet in. Een kleuter leert de regels van de zwaartekracht door vallen en opstaan en door de tranen om een omgevallen blokkentoren. Na de blokken komt het andere speelgoed, de driewieler en de fiets. Voor je het weet de school en de universiteit, waar het de zwaartekrachtregels van Newton en Einstein leert. Een mens leert proefondervindelijk. De regels komen pas later. SHRDLU kreeg zijn blokkenwijsheid door de .MIT onderzoekers ingeprent. Voor de computer begint het begrijpen met de regels. Veel menselijk handelen is buitengewoon moeilijk in regels te vatten. Traplopen, fietsen, luisteren, kijken, we doen het allemaal zonder er bij stil te staan. Toch blijken al deze dingen buitengewoon moeilijk aan een machine te leren. Ten tijde van het SHRDLU project onderzochten onderzoekers aan hetzelfde instituut hoe je een computer kunt leren zien. Ook hierbij ging men eenvoudigheidshalve uit van een blokjeswereld. Het beeld dat het computeroog van de ruimtelijke blokkenwereld krijgt is plat. Een kubus kan er afhankelijk van zijn oriëntatie heel verschillend uitzien. Ook is het erg moeilijk voor de computer om een blok te herkennen dat half schuilgaat achter een ander voorwerp. De menselijke fantasie (alweer zo'n onprogrammeerbaar begrip), verzint in de eerste oogopslag het resterende halve blok erbij. Bij het MIT werkte men met keurig belichte blokjes. Een stoel met schaduw is al veel ingewikkelder. In de gezondheidszorg wordt de beeldherkennende computer soms gebruikt om de verschillende soorten witte bloedlichaampjes in een bloedmonster te tellen. De computer bekijkt van ieder lichaampje de kern om tot zijn onderscheid te komen. In het begin van de jaren zeventig was het de onderzoekers duidelijk geworden dat SHRDLU niet gezien kon worden als kunstmatige intelligentie in het kleuterstadium. Men was erin geslaagd de computer te leren schaken en met blokken te spelen. Een computer leert echter niet spelenderwijs, leder nieuw probleem moet van de grond af aangepakt worden. Wie wel iets geleerd hadden, waren de computerdeskundigen. Hun kennis hadden zij nodig voor meer serieuze problemen. In 1965 ontmoette de computerdeskundige Feigenbaum in Stanford (USA) de geneticus en Nobelprijs-winnaar Joshua Lederberg en Carl Djerassi, de vader van de anticonceptiepil. Uit de bundeling van de kennis van deze drie specialisten ontstond een computerprogramma met de naam Dendral. Dendral kon de structuur van organische moleculen

achterhalen, uitgaande van de chemische meetgegevens. Het inzicht dat Dendral had in organische verbindingen was direct afkomstig uit het vakmanschap van Lederberg en Djerassi. Door beide deskundigen jaren uit te horen, wist Feigenbaum alle inzichten en intuïtie die zij bij hun werk gebruikten, te achterhalen en voor de computer in regels te vatten. Dendral bevatte uiteindelijk niet alleen de chemische wetten, maar ook tal van vuistregels. Het succes van Dendral was te danken aan de twee chemici, die kans hadden gezien om uiteindelijk al hun ervaring en kennis in regels te verwoorden. Een expert is hiertoe in staat, met betrekking tot zijn specialisme. Hoe eenvoudiger echter de menselijke handeling, hoe moeilijker het in de praktijk blijkt om precies te achterhalen hoe die tot stand komt. Het interpreteren van het beeld, dat onze ogen zien, kwam al eerder ter sprake. Het spreken en begrij[)en van

menselijke taal is een ander voorbeeld. Ook blijkt het onverwacht moeilijk om een computer het huis te laten stofzuigen. Het is haast ondoenlijk om uit te leggen hoe een mens dat allemaal klaarspeelt. Het zijn dingen waar je niet bij nadenkt, maar die je gewoon doet. Het bemoedigende succes van Dendral leidde tot meer expertsystemen. Zo is er Macysma om wiskundige problemen op te lossen. Prospector is gespecialiseerd in geologische mineralen. Voor al deze systemen geldt dat hun expertise in de

mm. ZIJN UW VRAGEN BELANGRIJK VOOR U? Ik denk niet dat ons gesprek erg informatief is. VINDT U ECHT DAT ONS GESPREK NIET ERG INFORMATIEF IS? Ik ben bang van wel. VINDT U HET LEUK OM BANG VAN WEL TE ZIJN? Het is mijn beroep. MISSCHIEN SPREEKT U LIEVER OVER IETS ANDERS? Nee dank u, tot ziens! MAAR UW VRAAG DAN?? Een computer die als psychiater optreedt. Is dat de eerste stap op weg naar een wereld geregeerd door machines of gewoon een leuk spelletje? Professor Joseph Weizenbaum van het Amerikaanse Massachusetts Institute of Technology (MIT) ontwierp al zo'n dertig jaar geleden 'Eliza', een computerprogramma dat een dialoog voert als een psychiater met een cliënt. 'Eliza' is genoemd naar de hoofdpersoon in de musical My fair Lady, die door een spoedcursus in deftige taal werd klaargestoomd voor een milieu waarin ze niet thuis hoorde. Het was destijds bedoeld als een demonstratie van een nieuw computersysteem, waarVU-MAGAZINE — FEBRUARI 1986

mee direct met een toetsenbord en een beeldscherm met de computer gecommuniceerd kan worden. Het is niet zo moeilijk om de menselijke gesprekspartner zinnen te laten intypen en de computer tekst te laten Eifdrukken, maar dat is nog geen dialoog. Het moet wel ergens over g£ian. Weizenbaum heeft zich hiermee bezig gehouden: "Na enig nadenken kwam ik tot de ontdekking dat eigenlijk alleen psycho-analytlci met hun cliënten over niets kunnen praten", zegt hij in een interview. "De cliënt accepteert het dat de analytici zijn of haar woorden gewoon herhaalt of sd en toe 'aha' zegt, omdat men er voor het gemak maar van uitgaat dat de psychiater niet debiel is." Weizenbaum heeft op grond van deze gedachte een computerprogramma geschreven. De 'cliënt' typt een zin, de computer haalt er bepaalde trefwoorden uit en matakt er een volgende zin van. Er wordt in zijn programma geen enkele poging ondernomen om betekenis aan deze zinnen toe te kennen. De zwakheden van het programma worden al snel duidelijk wanneer de 'cliënt' op zijn beurt vragen g£iat stellen. Daar rekent Eliza niet op. Toch hebben veel 'cliënten' het gevoel dat Eliza hen echt begrijpt. L^

59

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen