VU Magazine 1986 - pagina 281

vrij dankzij de druk van de publieke opinie. Hij vluchtte het land uit en kreeg een aanstelling bij de Wereldraad van Kerken in Geneve. Tussen 1972 en 1982 was hij onder meer directeur van de afdeling voor ontwikkelingssamenwerking. Intellektueel Drie jaar geleden keerde De Santa Ana terug naar Latijns-Amerika en nam daar de leiding op zich van een oecumenisch centrum in Sao Paulo, dat zich ten doel stelt basisgemeenschappen uit m.n. Brazilië te begeleiden. Ook doceert hij aan verschillende theologische opleidingen. „Of ik wil of niet, ik ben gewoon een intellectueel", zo stelt De Santa Ana.,,Uiteraard schept dat een zekere afstand tussen mij en leden van de basisbeweging. Het zou wat mij betreft heel geforceerd zijn om deel te nemen aan het dagelijks leven van een basisgroep. Ik heb immers de gelegenheid gehad te studeren en te reizen; zij niet. Ik woon in het centrum van Sao Paulo en zij in de krottenwijken aan de rand. Ik zie m'n functie als theolooog vooral in het advies geven, mensen helpen bij theologische reflectie, pastoraal werkers opleiden, etc. Dankzij dat werk kom ik in kontakt met groepen uit heel Latijns-Amerika en heb ik een redelijk overzicht in hetgeen zich in de basisbeweging afspeelt. Er zijn in die beweging twee belangrijke trends te signaleren. Om te beginnen staat

Julio de Santa Ana: "Westerlingen willen geen God die uitdaagt en lastigvalt met wereldproblemen "

als een paal boven water dat de basisgemeenschappen explosief gegroeid zijn. Deze zomer wordt bij voorbeeld in Brazilië een nationale conferentie van de basisbeweging gehouden, waar men 1.500 mensen verwacht. En achter elke deelnemer staan ongeveer honderd groepen. Ook in andere landen neemt het aantal groepen snel toe. In Mexico zijn het er 12- tot 15.000, in Peru plm. 8.000, in Chili tussen de 5- en 6.000. De enige landen, waar op dit moment nauwelijks sprake is van basisgemeenschappen, zijn Cuba en Uruguay. En in Nicaragua is de beweging in enkele jaren snel achteruit gegaan. Met name na het bezoek van Johannes Paulus II, hebben veel gelovigen de christelijke gemeenschappen de rug toe gekeerd. Ze kozen ervoor actief te worden in maatschappelijke en politieke organisaties, liever dan elke keer kritiek van kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders over zich heen te krijgen. Maar door de bank genomen is er een onmiskenbare groei van de basisbeweging in Latijns-Amerika. Die trend is met keiharde cijfers aan te tonen. De tweede belangrijke ontwikkeling is de toenemende participatie van vrouwen in die basisgemeenschappen. Ongeveer 85 procent van de aanhang van die groepen in Latijns-Amerika, bestaat uit vrouwen. En dat is op zich niet verwonderlijk. Door de democratische structuur krijgen vrouwen daar alle ruimte om zich te ontplooien. Ze worden serieus genomen en hebben in de basisgemeenschappen minder onder het machismo te leiden, dan in andere delen van de samenleving. Overigens is de toenemende presentie van vrouwen over de hele linie waar te nemen. In Argentinië zijn de moeders van de Plaza de Mayo de grote voortreksters geweest in de strijd tegen de militaire dictatuur en

voor mensenrechten. In Bolivia waren het vrouwen, die enkele jaren geleden er voor gezorgd hebben dat diktator Banzer moest aftreden. Vier vrouwen en veertien kinderen begonnen daar met een hongerstaking. Na vier weken hadden 3.000 anderen zich bij de aktie aangesloten, hetgeen het einde inluidde van de toenmalige militaire diktatuur." Goede vrijdag Hoewel Julio de Santa Ana de basisbeweging als een belangrijke kracht voor kerkelijke en maatschappelijke veranderingen ziet, waarschuwt hij voor al te grote romantisering van deze gemeenschappen. Het grootste deel van de armen heeft niet uit zichzelf een scherp politiek bewustzijn. Eén van de verschijnselen waar men in het werken met basisgroepen snel tegen oploopt, is het zogenaamde volkskatholicisme, dat onder arme Latijns-Amerikanen wijd verbreid is. In deze manier van geloven speelt de aanbidding van heiligen een cruciale rol. Men doet er alles aan om de relatie met de schutspatroon te koesteren, omdat anders honger, armoede of eenzaamheid dreigen. De gelovige aanbidt de heilige, brandt een kaarsje en neemt aan processies deel. En als contra-prestatie levert de schutspatroon een oplossing voor bepaalde levensproblemen. Verschillende bevrijdingstheologen hebben er op gewezen dat het volkskatholicisme op die manier kan leiden tot fatalisme en apathie. Men maakt zich immers afhankelijk van de heilige en hanteert daarbij een onjuiste analyse van de werkelijkheid. De oorzaak van voedseltekort bij voorbeeld wordt eerder gezocht in een verstoorde relatie met een heilige, dan in de economische structuur van uitbuiting, de rijkdom van de landeigenaren of ontwikkelingen op de wereldvoedselmarkt. De Santa Ana erkent deze status-quo bevestigende kenmerken van het volkskatholicisme, maar benadrukt tevens dat je als theoloog niet anders kunt dan dit geloof van de armen te respecteren. „Het volkskatholicisme is eigenlijk een verschrikkelijk gecompliceerd verschijnsel, waar vroeger wel eens te gemakkelijk over geoordeeld is. Laat ik een voorbeeld geven. Binnen het volkskatholicisme is goede vrijdag een hoogtijdag; er worden tal van processies en festiviteiten georganiseerd. Paaszondag daarentegen leeft nauwelijks in de geloofsbeleving van veel armen. Als theoloog kun je natuurlijk roepen dat dat gezien de christelijke traditie onaanvaardbaar is. De opstanding is immers het hart van het evangelie. Toch zou dat getuigen van een arrogante benadering van het volksgeloof. Ik vind dat je eerst goed moet luisteren en nagaan wat de oorsprong van bepaalde gebruiken is. Om nog even dat voorbeeld van goede vrijdag aan te houden: het is absoluut niet toe-

255

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen