VU Magazine 1986 - pagina 104

een pragmatische benadering gebruiken door zich een paar regels op te leggen. Zij zeggen: wanneer je dingen op een bepaalde manier doet in termen van praktische beschrijvingen, dan zal je ergens aan het eind van een lange keten van gebeurtenissen een wijzer hebben met een schaalverdeling en als de wijzer tussen een en drie staat, zal ik het experiment positief noemen, boven de drie negatief. Iets dergelijks. Dus het is een operationele beschrijving. De apparatuur wordt beschreven in operationele termen. En dat is wat de Kopenhaagse Interpretatie doet. Als we nu een sprong maken naar een mystieke traditie, een spirituele traditie, dan zien we dat in een diepe meditatieve ervaring de mystici ook zeggen dat de waarnemer en het waargenomene samensmelten. Zij kunnen niet langer gescheiden worden, maar gaan verder. Zij gaan naar een punt waar er geen onderscheid meer is, waar het hele wezen oplost in het heelal en er geen onderscheid meer is tussen jou en mij en het heelal in het groot. Wij kennen allemaal deze ervaring bij een sexueel contact. Als je een echt diepe sexuele ervaring hebt, is er geen onderscheid meer tussen je geliefde en jezelf De twee smelten samen, emotioneel en fysiek, en spiritueel en op elke andere wijze. Dit is een parallel die vaak getrokken wordt in spirituele tradities, in het bijzonder in India, de parallel tussen de diepe sexuele ervaring en de diepe mystieke ervaring. Het onderscheid lost zich op, terwijl in de wetenschap het onderscheid blijft, de scheiding niet, maar het onderscheid is er nog steeds." De quantumtheorie wordt beschouwd als de meest "elegante theorie" ooit door mensen bedacht. Zonder deze theorie zou u bij voorbeeld niet naar een televisiefilm kunnen kijken over quantummechanica. Ook de ontwikkelingen op het gebied van de microchiptechnologie kwamen tot stand dank zij de quantumtheorie. Datzelfde geldt voor de communicatie-industrie waarbij met behulp van laser-technieken de wereld weliswaar kleiner wordt gemaakt, maar ook kwetsbaarder vanwege militaire toepassingen in de ruimte. Capra: "Sinds de zeventiende eeuw is onze westerse wetenschap steeds geobsedeerd geweest door het denkbeeld van beheersing. Beheersing door de man die de natuur domineert. Ik gebruik hier met opzet het woordt MAN omdat het hier gaat over een patriarchale houding. Deze obsessie heeft rampzalige gevolgen gehad. Het heeft in de praktijk tot onheil geleid wanneer je denkt aan de situatie in de derde wereld: de uitbuiting. Uitbuiting ligt niet erg ver van beheersing. En zo is de geïndustrialiseerde wereld gebaseerd op dit denkbeeld van beheersing en uitbuiting. Wij hebben dit ook in de wetenschap nagestreefd. In de natuurkunde, mijn eigen vakgebied, praten we over gecontroleerde experimenten en het controleren van de natuur. Dit is een zeer diepgaand verschil tussen het wereldbeeld van de natuurwetenschap en het wereldbeeld van spirituele tradities. Omdat er in spirituele tradities, en in het bijzonder in het Taoïsme waartoe ik mij bijzonder aangetrokken voel, niet gesproken wordt over beheersing. Er wordt gesproken over: in harmonie leven met de natuur, over meegaan met de stroom van het Tao, zoals de Taoist zegt, meegaan met deze werkelijkheid, over ingebed zijn in de cyclische processen van de natuur, over de zin van het ingebed zijn in grotere systemen in de cyclische processen van de natuur. Wij moeten ons deze houding van samenwerking met de natuur eigenmaken, het besef dat we ingebed zijn in de natuur en afhankelijk van de natuur. Er is geen manier om haar te beheersen. De natuur is een levend milieu waarmee we moeten communiceren en samenwerken om te overleven. Mystiek wordt vaak in de wetenschap gebruikt, en in het bijzonder onder fysici, op een manier die erg misleidend is en erg verkeerd. Mystiek is niet mistig, het is geen beneveld den94

Niels Bohr ken. Natuurlijk gaat het boven denken uit, maar vaag is het geenszins. In feite wordt het beschreven in daaraan tegengestelde termen. Als je kijkt naar de klassieke teksten van het Boeddhisme of het Taoisme of het Hindoeïsme, dan wordt de mystieke ervaring vaak beschreven als een toestand van ontwaken. Het heldere licht breekt plotseling door onwetendheid heen. Dit zijn de klassieke traditionele termen die ik gebruikte, allesbehalve beneveld of vaag denken. Helderheid wordt in feite altijd benadrukt in een mystieke ervaring, het is een erg heldere en toch geen rationele ervaring. Het gaat boven het rationele denken uit." Tot daar reikt het oog niet, reikt de spraak niet, noch het denken. We weten niet, we begrijpen niet hoe men het zou kunnen onderwijzen... Capra: "Natuurkundigen zeggen vaak: "Laten we ons niet in mystieke speculaties begeven" en op deze wijze wordt het gebruikt als iets slechts wat je vermijden moet. Als ik dan aan kom zetten met mijn boek en zeg: de fundamentele ontdekkingen van de moderne natuurkunde zijn in sterke overeenstemming met de fundamentele ontdekkingen van de mystiek, dan moet dat erg bedreigend zijn voor iemand die gelooft dat dit een erg vage en hoogst onwetenschappelijke activiteit is, die vermeden zou moeten worden. Daarom voelen vele natuurkundigen zich bedreigd. Ik zou zeggen, dat het de meest gebruikelijke reactie is, de meest normale, je eerst bedreigd te voelen." De De De De

mens volgt de wetten van de aarde. aarde volgt de wetten van de hemel. hemel volgt de wetten van de Tao. Tao volgt de wetten van zijn eigen, innerlijke

aard.

Reacties Hoe reageren Capra's critici? Dr. Sheldon Glashow (Amerikaans natuurkundige en deelnemer aan het congres in Kopenhagen): "Zijn boek is een bestseller en de meeste kranten in mijn land en waarschijnlijk evenzovele andere in Europa, hebben een rubriek over astrologie. Het is in feite waar da

Heisenberg: "Wat we waarnemen is niet de natuur zelf, maar de natuur die aan onze methode van vraagstelling is onderworpen "

Links Ptiilip Engelen, de maller van de documentaires, en rechts de natuurkundige Fritjof Capra

mensen in de Verenigde Staten, in Europa en in de rest vaL de wereld noodzakelijkerwijs niet allen zo goed onderwezen zijn als zij zouden moeten zijn, en er is hen niet geleerd wat het verschil is tussen wetenschap en pseudo-wetenschap. Zij worden beetgenomen door verschillende valse theorieën en door charlatans." Dr. Victor F. Weisskopf, (ook Amerikaans natuurkundige en congresdeelnemer in Kopenhagen): "Ik moet zeggen, dat ik denk dat hij in dit boek het publiek misleidt, juist omdat hij niet de complementariteit tussen de oosterse religieuze denkbeelden en de wetenschap benadrukt. Zij zijn beide in bepaalde opzichten correct, maar zij beschrijven iets totaal verschillends. Zijn idee dat de golffuncties of de moderne quantumtoestanden, dat al deze concepten indirect verband houden met oosterse concepten is mijn inziens volledig onjuist en misleidend voor het publiek. Mensen geloven dat zij het dan begrijpen, maar het is fout." Dr. Carl F. Von Weizsacker, (Duits natuurkundige, congresdeelnemer in Kopenhagen en ere-doctor van de Vrije Universiteit): "Indien hij geen natuurkundige was, geen opgeleide natuurkundige, dan mocht hij zeggen wat hij wilde. Maar juist omdat hij een natuurkundige is, hebben veel mensen het gevoel dat hij een soort verrader is ten opzichte van de wetenschap. Hiermee probeer ik de reacties van mijn collega's uit te leggen." Hoe zou Niels Bohr gereageerd hebben op de intellectuele commentaren van zijn volgelingen? Meer in de stijl van Von Weizsacker? Bekend is dat ook andere grote natuurkundigen, onder wie Robert Oppenheimer, de parallellen heeft opgemerkt tussen de oosterse mystiek en de Kopenhaagse Interpretatie van de quantummechanica. Datzelfde geldt voor de Duitse natuurkundige Werner Heisenberg, met wie Capra in 1973 een gesprek voerde over zijn toen nog in manuscriptstadium verkerende boek "De Tao van Fysica". Hoe reageerde Heisenberg? Capra: "Het was niets nieuws voor hem. Hij zei dat hij zich dat zelf gerealiseerd had. Hij had er ook op gezinspeeld in zijn boeken. Maar hij vertelde mij iets interessants, dat ik nooit ergens gelezen had. In India was Heisenberg de gast geweest van Rabindranath Tagore, de beroemde Indiase dichter en filosoof Hij had lange gesprekken met de goeroe gevoerd over Indiase filosofie, over westerse wetenschap en Heisenberg vertelde mij dat deze discussies hem zeer geholpen hadden. Zij hadden hem getoond dat het nieuwe soort

van wereldbeeld, dat uit de quantumfysica aan het ontstaan was, in feite zo gek niet was. Dat er in feite een hele cultuur, de Indiase, gebaseerd was op de premissen van onbepaaldheid, betrekkelijkheid, samenhang, de dynamische natuur van de wereld, precies die concepten die uit de natuurkunde voortkwamen. Heisenberg was zich goed bewust van de parallellen en stond daar erg open voor. Samenvattend: toen ik mijn manuscript sloot, zei hij letterlijk tegen mij: 'In de grond van de zaak ben ik het volledig met u eens.' Tot mij! Als een onbekende auteur van een manuscript dat erg moeilijk aan een uitgever te verkopen was! Dat was natuurlijk een buitengewone voldoening voor mij en ik verliet zijn werkkamer erg gelukkig. Het gaf mij een echte bemoediging."

Tien jaar invloed Precies tien jaar geleden werd Capra's boek, "De Tao van Fysica" gepubliceerd. En ook al tien jaar lang heeft zijn boek invloed uitgeoefend op anderen. Maar de quantummechanica en de oosterse mystiek, blijft voor de meeste mensen toch te ver verwijderd van de alledaagse realiteit. Dat zal voorlopig ook wel het lot zijn van wat fysici van de afdeling der theoretische natuurkunde van de Berkeley Universiteit aan nieuwe ideeën hebben ontwikkeld. Zij zien de natuur als een fijn geweven netwerk van aaneengeschakelde gebeurtenissen waarover niets fundamenteels gezegd kan worden. Deze nieuwe visie wordt de "schoenveterhypothese" genoemd en deze wordt door Capra, die medewerker is van de werkgroep, uitvoerig in zijn boek behandeld. Hoe geloofwaardig is het voor de leider van deze vooruitgeschoven post in de theoretische natuurkunde, professor Geoffrey Chew, dat zijn schoenveteridee door Capra wordt verbonden met de diepzinnige inzichten van de oosterse mystiek? Prof. Chew: "Het is moeilijk om discipline op te brengen als de regels niet heel scherp zijn. Als je begint mystiek te introduceren, zullen de regels niet scherp worden, zij zullen geen criteria worden om eerst fatsoenlijk werk van twijfelachtig werk te kunnen onderscheiden. Deze neiging om op scherpe beoordelingscriteria aan te dringen kan te ver doorgevoerd worden, en dat gebeurt ook wel vaak, maar het heeft zijn waarde. Een instelling die niet aandringt op hoge maatstaven volbrengt in het algemeen niet zoveel als die instellingen die veeleisend zijn. En om veeleisend te zijn heb je criteria nodig, je hebt een soort regels nodig. De mensen denken, dat Capra voorstelt ons niet druk te maken over regels, en natuurlijk dat is wat de schoenveterhypothese ook doet. Dat is waar, het is hetzelfde. Niet alleen Capra is impopulair, in het algemeen is de schoenveterhypothese niet populair in de natuurkunde om praktisch dezelfde reden." Philip Engelen: "Vormt uw groep een uitzondering binnen de universiteit?" Prof. Chew: "Onze groep vormt duidelijk een uitzondering en binnen de groep bestaan verschillende graden van enthousiasme over de schoenveterhypothese."

Ecologische spiritualiteit Capra: "In de tien jaar, sinds ik De Tao van Fysica' schreef, heb ik mij gerealiseerd dat er geen manier bestaat om ons het Boeddhisme of het Taoisme of het Hindoeïsme eigen te kunnen maken in hun oorspronkelijke vormen. We moeten de essentiële aard van een spirituele traditie aanpassen en onze eigen traditie creëren. In feite is dit met het Boeddhisme gebeurd, toen het van India naar China trok, naar Zuidoost95

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen