VU Magazine 1986 - pagina 439

de zestiende eeuw. Een expositie die deel overheersing bevochten, met als inzet de uitmaakt van een reeks van zeven tentoon- politieke en godsdienstige vrijheid van ons stellingen (in Amsterdam, Den Haag, Haar- land. Het was bovendien de eeuw van de lem, Utrecht en Rotterdam), die alle 'de reformatie, waarin de snel in aantal toegeeeuw van de beeldenstorm' tot thema heb- nomen aanhangers van Luther en Calvijn in ben. de noordelijke Nederlanden het religieuze pleit uiteindelijk in hun voordeel beslechtDe Haagse expositie geeft met een kleine ten. En uitgerekend in die snelle aanwas honderd uitgestalde boek- en aanverwante van volgelingen van de grote kerkhervordrukwerken een representatief overzicht van wat de beoefenaren van de dan nog mers heeft de boekdrukpers een rol van onjonge boekdrukkunst in de noordelijke Ne- schatbare betekenis gespeeld. Er is wel beweerd dat de boekdrukkunst derlanden tussen 1500 en 1600 al vermocheen bovenal 'reformatorisch' medium is geten. De bijbehorende, fraai uitgevoerde catalogus geeft bij het tentoongestelde de no- weest. Een prikkelende gedachte tegen de achtergrond van Luther's eigen uitspraak, dige uitleg. In een drietal hoofdstukken zijn dat deze vinding een godsgeschenk was, in deze catalogus uiteenzettingen opgenoom er de paus van Rome mee in het nauw men over de boekdrukkers en hun werk, te brengen. Dat het in eerste instantie de het als gevolg daarvan gestage verdwijnen rooms-katholieke kerk zélf was, die de van de traditionele handschriften, en over boekdrukkunst benutte voor het op brede de ontwikkelingen in de typografie en de schaal verspreiden van bijvoorbeeld pausekunst van het decoreren in die bewuste pelijke bullen en de door Luther zo gewraakte riode. Spijtig is evenwel, dat een beschou'aflaten', doet daaraan nauwelijks afbreuk. wing over de grote invloed van de boekWant niet Luther's hamer en spijkers, waardrukkunst op de Nederlandse samenleving van dat moment (én bijgevolg op die van mee hij zijn 95 stellingen tegen de deur van de slotkapel te Wittenburg bevestigde, later!) daarin geheel ontbreekt. Juist aanmaakte hem tot een voor een Rome riskandacht voor dat aspect uit de geschiedenis te rebel, maar de omstandigheid dat een van het gedrukte woord, had het belang drukker uit diezelfde plaats zijn stellingen van dit onderwerp nog eens extra kunnen op de drukpers legde, en collega's in de wijonderstrepen. de omtrek daarmee animeerde hetzelfde te doen. e eeuw van de beeldenstorm was tegelijkertijd die van de tachtigjarige oor- Zonder boekdrukkunst was een succesvolle reformatie onwaarschijnlijk geweest, en log, waarin de Nederlanden de Spaanse

D

ïnDimatuiitritisDomuii. fol. r. ainDurttpoCïofctOïia. I n q t u TF^uatcimunoi. |t i;omp(ri3.i. fiöilHueftï£ttTna.3tmcn. - * - " 0 I U Q nooOncfarramfnH ([DmriiDtnii uicim. .q fcmprrnomtasnataUsintlau^ /^tHotrnipo!cïDa(h3icnla! rctirmuGiuuimtasönffularfa qucbantutaOumitcCrtif- liumanamrrpuUtoctuQatrm. camuBafEpbrttilrcictDiÖcam'' Cïl^rffa.in.itf.ifi.iali.uöplcöa boroctbüqöEactumrihqdfrnt L^ïrtattiDncfamilmmtuam önBioHcöitnobis.^tDeiimit ^--^ muticrtbuölanriaxiusquf frffmatni:* inuciicrut maria ft rum^fcmpiritrrucnoncnoBrc: lofcptiaifantêpofitömpftpio fatinrm°[oi£niaEcUtiïam?ian:.i| ©löctreaötragiiourrütDcoa; Ci-imtamiffaDucnturpHmc. faoqÖöirtumctatiUiQöcpurro bor.èt ocQ qmauOirrür miran fiin t öc hifi q öuta ctat a pallo' nbuB aD ipfofl FOanA autt toit fcniabatomiuaocrbaücttron! fnnis in COÏÖC aio:<rt mifi funt pa&oira igloiificmtra t lauDai treDctmimomnibuBqucauöli criUitrtoiöcriïni:QrutDUtum caöiUoff. (jrcöo.-öffc.a&f'nii

I

ftmuuit oiljcm ttrtcqui nö cömonrlji ninparatatcOcotUiiacusfjrranKafc mtotufa. tèrocta

^ r | B n r r a nolhra qucütmua %a/öom[iicnatuittan9ljoDt> crnc mpCfrajs apta pioufniat utamthomogcmt'iöc cefuUit ör!': Qr nobis ü tcrrcnafuöflaiii mcDitfrratquoöömmumrlï f.©c£rraana[ïafi.iaUaffrrcta. ^^Ctipc(iacïam°inwmanci '-^-raoignatrroblataabca; tcanaaaOrOiffragatibuamnl; n9aDncc[.iIun5aunUU43unir rrronnröc. PctOommünollrö icfumrbiiömii. Pirfatto-^ama pccincarnationtirrt dTommu ntcantrs* öirm ranrariffimnm "' <rnift.iftlufnD;lJuoaftmöif^ •Tiir.tlrm.TrmTi:ni!ioafnir(,in(t^Caf.

_ ^ C^nötFnatl.JIOfümamniiffaiff^ rregoj^iacrnatuscnobta'^^ L i l ^ ^ i J "f'^'^^öatuö fü, ' " Tijnobiecufimpm^l umrupcrbumrrö, n^ïnorabiturnomni auQ magnf rööln angriua pf.lttnno. tfantatf Ootturu)canncil UDUurnrquiamirdbilufnit. lÊloiu pamftEKiocTCpinfin. fTiollctra. b.q.

ODVSSE.C HOMERI.

87

5.^ Het twaelffte boeck

Maarten Luther wellicht sedert lang vergeten. Een bevestiging van die stelling kan gevonden worden in de vaak onbarmhartige vervolging die de moederkerk na 1540 inzette, van auteurs, drukkers en verspreiders van de inmiddels door haar officieel per plakkaat en index verboden boeken. Al snel kwam het tot rigoureuze boekverbrandingen die, als vernietiging van cultuurvoorwerpen, hun 'protestante represaille' vonden in de beruchte beeldenstorm van 1566. Dat het de rooms-katholieke kerk hierin niet alleen om de boodschap van ketterse werkjes te doen was, maar vooral ook om de bedreiging die überhaupt uitging van publicatie via de drukpers, wordt door 'de zaak Lettersnijder' treffende geïllustreerd. CorneUs Henricsz. Lettersnijder, boekdrukker en (inderdaad) lettersnijder van beroep, gaf in 1527 een boekje uit van Joh. Eckius, fel ijveraar voor het rooms-katholieke geloof. Het boekje was getiteld Declaracie leghen zommighe articulen der Lutheranen en bevatte heftige aanvallen tegen de volgelingen van deze kerkhervormer. Lettersnijder verzuimde toestemming te vragen voor deze uitgave bij het Hof van Holland, dat van het centrale gezag te Brussel opdracht kreeg de drukker te vervolgen en de boekjes in beslag te nemen en te verbranden. Elke publiciteit over de ketterse leer was de katholieke overheid kennelijk een gruwel, zélfs negatieve... Ordre opte compaririea vande Gerechte.

OdyffcEHomeri. f Noch feythy al voorts van zijn weercomll tot Circes.Hoe dathifeyide voorbycieSyrenes, ende voorby die dolende dippen SyllamendeCliarybdimtvertelt oock het verderuen vanzi|n fchip ende fine gherdlen , die fommighe oiTen der Tonnen gedoothaddcn.Tenlactften hoc hy alleene op een wrack by Calypfo gebercht werdt. En wijle yoerert tvyfoo, ml Uetïi fiyf, ken-t heeft helfchp begonnen wtderwtet Die dayïter \ee te luté: en qudm tot hellen tot Je^am aen lam, Ciretn, Daer by ifi de gulden da^eraet hebbenghewonnen Otich. haer httyjtn^, ianfeti, en tfcone lukt der Jonnen. VI') trttdentvt den fthepe .entrocken dut opt foute fam. Slapende renf achten tvy denntcrgenfier, die qua op hal, lek fant mijn yoUk lot Circen tlpeiiorem te halen. Die brachten hem,daer hehbëun het dode lichaem rerbrat Elpensi' Ineengrool^ter^'anMerfche tacken enoitdepalen. werdt be^ Viy nidcelen eenhoc^hetombe, ter jijden Tperdent dalen: pr.iueiu Oaer°tn-fu'y den riem met ^ijn tvapés -rerchiert op jleüé Ah eenf)laer:yoorlsfachmè hel ofpciemet irané betale. Onueyholen wai yoor Circen ons weercomji teler hellen: D:ebracht fpoedich met hacrmaechdë,mj en mijngefellei Scoi linol, leel ylcejihs,^ enfwarie ivijn die niet en mocht Sj Ifrac lot is, diëji y.ïlö^elucj^eerfach ijiiellt, (rerdtrii?. ÜMeneU^hi

Lzo de zaken dezer I 'feta^t.^-tjftej, «itósiëag l*« 6t«jeE{«,p«i:teKj) enbe aibt Joists 'iixfiff&tkt) ^(tlfanbtktj |tac()6j f^'uU \l *'oCf»!ttj,.aStJrJ£r-i«ecft<*'oCf»!ttj,.aStJrJ£r-i«ecft<Ec>l <w"&o ^ c 0 e p e w g ! | , t c j SSetïi^ ttiCïXlejioSag SSetïi^ i C ï X l e j i o S a g SSis is „ ëittKf)U,giiAmimt(lc&i<fj,opt &ttaf?U,$t^mait(Mct),ofu i^dc %e£c C«ff«5te Saisviicv) tijtSji.üB'Sct.mttê'Seijjvwtjgtoetoop en!B nüe me*et!«|s •fes«^fb»t"»« _f«Bi»^>e^e'6*JJC|cgeiit f*, 'ia^eüx mutbeitiüit 'iAjgdix m(etba:tM!>ti

»«€s6!«ï^6CT'6«ï),'5«tmcmc^m€s6!«ï^6CT'6«ï),'5«tmcmc^-

tjjï'et) xfj iij 5 « g <5««5eftjc«i»)!Jo> <5««5eftjc«i»)!jo> <tj nwcê 6ë«t>«i;J<6ë«t>«i;j<Sctj«tti«R« Éïftc te|! go«cJjft<!j J«fe_5«g %<Smi, t o t j <•) S & i ; . <j»ti-s K«t*«ic i««)j *i«(| Riet 6e^e«rticS«y eg •&««!: iiiKe ïssij j e S o t t e ± - > . ^ e tft •»at«m»K •&<«!: iiiKe Utj Utj nutnutfc)j<«pp8«BïKëütJetMiJJe S a s t^tmum <x'ft tt 6 9 « lieg.iRÏse «?•*<»* <»lTsg»«<:*B«*'=»'tf"'^'^S''''^* " ' • ' - '

Ook op het terrein van de typografie zijn de zestiende eeuwse ontwikkelingen doorslaggevend geweest. Aanvankelijk trachtte men in druk de gothische schrijfletters uit de laat-middeleeuwse handschriften nog zoveel mogelijk te imiteren, zoals met een 'textura-letter' in een in 1516 te Leiden vervaardigd missaal (links). In de loop van de zestiende eeuw deed zich de invloed vanuit Italië gelden en kwamen de 'romein' en de 'italiek' (ofwel cursief) in zwang, die beter op het drukprocede waren toegesneden. De pagina uit Homerus (midden), in 1561 door Jan van Zuren uit Haarlem gedrukt, toont hoe romein (boven) en cursief (onder) aanvankelijk nog door elkaar en als gelijkwaardige lettertypen werden gebruikt. De romein zou het uiteindelijk winnen als tekstletter, terwijl de italiek ook nu nog in gebruik is om in teksten extra accent aan te brengen. Rechts een voorbeeld van de 'civilité', een halverwege de zestiende eeuw ontwikkeld, elegant lettertype dat echter geen lang leven was beschoren. De hier afgedrukte tekst is een ordereglement van het Leidse stadsbestuur, gedrukt door de universiteitsdrukker Carel Silvius, uit 1592.

VU-MAGAZINE - NOVEMBER 1986

389

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen